Prof. Dr. Mustafa Sözen, Türkiye'de Zooloji biliminin ve özellikle Memeli Bilimi (Mammaloji) alanının önde gelen uzmanlarından biridir. Kariyeri boyunca Türkiye memeli faunasının çeşitliliğini, yayılışlarını, genetiğini ve korunma durumunu araştırmaya odaklanmış, bu konularda hem ulusal hem de uluslararası düzeyde çok sayıda önemli bilimsel çalışmaya imza atmıştır. Halen Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü'nde Öğretim Üyesi olarak görev yapmaktadır.
I. Eğitim ve Akademik Gelişim Yolu
Prof. Dr. Sözen’in akademik altyapısı, sistemli bir eğitim ve uzmanlaşma sürecini yansıtmaktadır:
Lisans: Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Biyoloji Öğretmenliği Bölümü (1984 – 1988).
Yüksek Lisans: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı (1990 – 1993).
Doktora: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı (1994 – 2000).
Akademik kariyerinde yükselerek profesörlük unvanını almış ve Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Zooloji Anabilim Dalı'nda dersler vermektedir. Başlıca çalışma alanları Memeli Sistematiği, Ekoloji, Zoocoğrafya ve Davranış Biyolojisidir.
II. Temel Çalışma Alanları ve Başarıları
Prof. Dr. Sözen'in bilimsel faaliyetleri, memeli türlerinin taksonomik durumlarının belirlenmesinden ekosistem düzeyinde koruma çalışmalarına kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır:
Memeli Sistematiği ve Genetiği: Çalışmalarının büyük bir kısmı Körfareler (Nannospalax spp.), Köstebekler (Talpa spp.) ve Tarlafareleri (Microtus spp.) gibi küçük memeli gruplarının sistematik revizyonuna odaklanmıştır. Bu türlerin taksonomik statülerini, kromozom yapılarını (karyoloji) ve moleküler genetik analizlerini kullanarak aydınlatmış, bu sayede yeni türlerin belirlenmesine katkıda bulunmuştur. Küçük memeliler yanında büyük memelilerin fotokapanlarla izlenmesi ve özellikle Karadeniz’de yunus gözlemleri tarzında deniz memelisi çalışmaları da yapmaktadır.
Türkiye Biyoçeşitliliği Envanteri: Yerel biyoçeşitliliğin kayıt altına alınmasına yönelik önemli çalışmalar yürütmüştür. Zonguldak ve çevresi başta olmak üzere Türkiye'nin bütün coğrafik bölgelerindeki yaban hayatı ve doğal varlıkların tespiti konusunda bilimsel yayınlar ve kitaplar yayımlamıştır.
Koruma Biyolojisi: Dağ Ceylanları, Silifke dikenli faresi gibi kritik türlerin popülasyonlarının korunması ve yaşam alanlarının tespiti konularında aktif çalışmalar yürütmüş, bu alandaki sivil toplum kuruluşlarına bilimsel destek sağlamıştır.
Disiplinlerarası Araştırmalar: Enfeksiyon bulaştıran küçük memeli hayvanlar ve bu hayvanların taşıdığı virüsler (Orthohantavirüsler) başta olmak üzere Borellia spp., Babesia ve Leishmania spp. gibi pek çok hastalık etkeni üzerine araştırmalar yaparak zooloji bilgisini halk sağlığı ve mikrobiyoloji alanlarıyla birleştirmiştir.
Kutup Araştırmaları: Ulusal Kutup Bilim Seferleri kapsamında Türkiye’nin Kuzey kutbuna düzenlediği 2. Ve Güney kutbuna (Antarktika) düzenlediği 7. Bilim seferlerine katılarak her iki kutup bölgesinde Deniz memelisi gözlemleri yaparak Ulusal Kutup Araştırmalarına önemli katkılar sağlamıştır.
Kuş gözlemleri ve Ornitolojik çalışmalar: Türkiye’de ve dünyanın çeşitli bölgelerinde kuş gözlemleri yapmaktadır ve Türkiye’de yayılışı gözlenen 506 kuş türünden 416 tanesini fotoğraflamıştır. Dünya’dan gözlediği kuş türü sayısı ise 1.000’in üzerindedir. Kuşlar konusunda 2 Yüksek Lisans ve tezi 1 Doktora tezi yönetmiştir. Ayrıca Zonguldak Kuşları, Seyfe Kuşları, Ornitoloji Ders Notları gibi kitapların yazımına katılmıştır.
III. Seçilmiş Bilimsel Yayınları ve Kitapları
Prof. Dr. Sözen, SCI ve SSCI gibi uluslararası indekslerde taranan dergilerde çok sayıda makale yayımlamış, ayrıca bölgesel biyoçeşitliliği belgeleyen önemli kitaplar kaleme almıştır.
Önemli Uluslararası Makalelerden Örnekler
· Sözen M, Çataklı K, Eroğlu F, Matur F, Sevindik M. (2011). Distribution of chromosomal forms of Nannospalax nehringi (Satunin, 1898) (Rodentia: Spalacidae) in Çankırı and Çorum provinces, Turkey. Turkish Journal of Zoology. 35(3): 367-374.
· Sözen M., Matur F, Çolak F. and Irmak S. 2012. Karyological characteristics, morphological peculiarities, and a new distribution locality for Talpa davidiana (Mammalia: Soricomorpha) in Turkey. Turkish Journal of Zoology. 36(6): 806-813.
· Sözen M, Çolak F, Sevindik M and Matur F, 2013. Cytotypes of Nannospalax xanthodon (Satunin, 1898) (Rodentia: Spalacidae) from Western Anatolia. Turkish Journal of Zoology. 37 (4): 462-469.
· Sözen, M., Çolak F., Sevindik, M. and Matur F. 2015. Two new cytotypes and additional karyological records for blind mole rats, Nannospalax xanthodon and N. ehrenbergi (Mammalia, Rodentia) in Turkey. Folia Zool. 64 (2): 167-172.
· Matur F, Yanchukov A, Çolak F and Sözen M. 2019. Two major clades of blind mole rats (Nannospalax sp.) revealed by mtDNA and microsatellite genotyping in Western and Central Turkey. Mammalian Biology, 94: 38-47.
· Ivanitskaya E., Sözen M., Rashkovetsky L., Matur F., and Nevo E., (2008). Discrimination of 2n= 60 Spalax leucodon cytotypes (Spalacidae, Rodentia) in Turkey by means of classical and molecular cytogenetic techniques. Cytogenet Genome Res. 122: 139-149.
· Bannikova A.A., Zemlemerova E.D., Colangelo P., Sözen M., Sevindik M., Kidov A.A. Dzuev R.I., Kryštufek B., Lebedev V.S. 2015. An underground burst of diversity – a new look at the phylogeny and taxonomy of the genus Talpa Linnaeus, 1758 (Mammalia: Talpidae) as revealed by nuclear and mitochondrial genes. Zool. J. Linn. Soc. 175 (4): 930-948.
· Çoğal, M., Sözen M. 2020. Camera Trapping of Medium and Large-sized Mammals in Western Black Sea Deciduous Forests in Turkey. Tr J Zool. 44 (2): 181-188.
· Çoğal M., İlemin Y. Sözen M. 2021. Status and distribution of the Striped Hyaena, Hyaena hyaena, in Turkey: an updated assessment (Carnivora: Mammalia). Tr J Zool. 45 (2): 131-141.
· Uludüz N, Vishnyakova K, Sözen M. 2023. Records of atypical pigmented bottlenose dolphins (Tursiops truncatus) at the southwestern coast of the Black Sea (Zonguldak, Türkiye). Turk J Zool. 47 (5): 319-323.
· Erdin M, Polat C., Smura T, Irmak S., Çetintaş O, Çoğal M, Çolak F., Karataş A, Sözen M., Matur F., Vapalahti O, Sironen T, Öktem IMA. 2024. Phylogenetic Characterization of Orthohantavirus dobravaense (Dobrava Virus). Emerging Infectious Diseases. 30(4), pp. 779–782.
· Sözen M, Uludüz N, Yanchukov A, Vishnyakova K. 2024. Sightings of marine mammals at high latitudes in the Barents Sea, the north-eastern Arctic. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences. 24(SI), TRJFAS27091.
· Erdin M, Smura T, Kalkan KK, Çetintaş O, Çoğal M, Irmak S., Matur F., Polat C., Sironen T, Sözen M., Öktem IMA. 2024. Detection of divergent Orthohantavirus tulaense provides insight into wide host range and viral evolutionary patterns npj Viruses 2, 62 (2024). https://doi.org/10.1038/s44298-024-00072-y
· Çelebi B, Zgheib R, Matur F, Babür C, Öktem MA, Sözen M, Karataş A, Raoult D, Mediannikov O, Fournier Pierre-Edouard. 2025. Bartonella Species in Small Mammals in Turkey: Bartonella bilalgolemii sp. nov. Isolated from a Ural Field Mouse (Apodemus uralensis). Vector-Borne and Zoonotic Diseases. 25 (1): 60-70.
· Uludüz N. Gladilina E. Vishnyakova K. Sözen M. 2025. Site fidelity patterns of bottlenose dolphins in the south-western Black Sea (Zonguldak, Türkiye). Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems. 2025; 35: e70193: 1-11.
· Sözen M, Çolak F. 2025. An updated checklist of the mammals of Türkiye. Turkish Journal of Zoology. 49 (5): 252-280. doi:10.55730/1300-0179.3232
· Çetintaş O., Matur F., Sözen M. 2017. Distribution and conservation of Acomys cilicicus in Turkey. Tr J Zool. Turkish Journal of Zoology. 41 (6): 1059-1068.
· Çoğal, M., Sözen M. 2017. The status and distribution of Gazella gazella (Artiodactyla: Mammalia), and other mammals of the Hatay province in southern Turkey. Isr. J. Ecol. Evol. 63 (2): 44-49.
· Özkurt, Ş., Sözen, M., Yiğit, N. Çolak, R., Kandemir, I., Gorkianee, M.M., Çolak E. (2007). Morphometric and karyological analysis of the genus Spermophilus (Mammaia: Rodentia) in Turkey and Iran with description of new species. Zootaxa. 1529: 1-15.
· Yiğit, N., Çolak. E., Sözen, M. 2016. A new species of voles, Microtus elbeyli sp. nov., from Turkey with taxonomic overview of social voles distributed in southeastern Anatolia. Turkish Journal of Zoology. 40 (1): 73-79.
· Özgencil, I.K., Mueen, Q.H., Yavuz, K.E., Sözen, M., Karataş, A., Uysal, İ., Şahi̇n, Ö.F., Çeki̇ci̇, A.A., Kaplan, K., Karataş, M.M., Erturhan, M., Uslu, A., Hati̇noğlu, B., Tinaz, A.C., Özsoy, D.M., Boyla, K.A., İsfendi̇yaroğlu, S., Ekşi̇oğlu, S., & Akarsu, F. 2025. Türkiye’s Little Bustards Tetrax tetrax in decline: assessing distribution, population trends and threats. Sandgrouse. 47: 26-37. 10.1017/S0959270921000289
· Çetintaş O, Matur F, Irmak S, Sözen M. 2025. Phylogeny of an Anatolian Endemic and Alpine Specialist Woolly Dormouse (Dryomys laniger) with description of a new species. Communication. 34:1-35.
Kitap ve Kitap Bölümleri
· Yiğit, N. Çolak, E., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Sözen, M., Hamzaoğlu, E., Karataş, A., Özkurt. Ş. 2002. Çevresel Etki Değerlendirme “ÇED”, 592 sayfa, Kılavuz Paz. Tic. Ltd. Şti. Ankara. ISBN: 975-96176-1-7
· Yiğit, N., Çolak, E., Sözen, M. and Karataş A., 2006. Rodents of Türkiye: Türkiye Kemiricileri. Editor: Demirsoy, A., Meteksan Yayınevi, Ankara. 154 sayfa. ISBN: 9944-5560-0-9
· Yiğit N., Saygılı F., Çolak E., Sözen M. ve Karataş A. 2008. Ornitoloji: Kuş Bilimi “Ders Notları”. Ümit Ofset Matbaacılık, Ankara. ix + 368 sayfa. ISBN: 978-9944-0584-0-7.
· Karataş Ah., Karataş Ay. ve Sözen M. 2008. Aladağlar'dan Bolkarlar'a "Niğde'nin Biyolojik Çeşitliliği", Hamle Gazetecilik ve Matbaacılık A.Ş. Niğde. X + 345 s. ISBN: 978-975-585-942-2
· Sarıbaş, M., Sözen, M., Özkazanç, O., Uyar, G. ve Kaplan, A. 2008. Zonguldak İli Biyoçeşitliliği. Gökçe Ofset Matbaacılık Ltd. Şti. Ankara. 576 sayfa. ISBN: 978-605-393-033-4
· Ünal A., Sözen M., Karataş A., Kumlutaş Y., Akkuş A., Kılıç R., İncekara İ., Aydal S. ve Tan K. 2012. Karadağ'ın Doğal ve Kültürel Varlıkları. Editörler: Alkan M. ve Koçak Ö., Alagöz Ofset Matbaa Ambalaj, Konya. X + 290 s. ISBN: 978-605-4610-08-2
· Sözen M, Kandemir I, Hasbenli A. ve Matur F. 2103. Omurgasızlar Biyolojisi. Pechenik JA. Biology of the Invertebrates, 6. Baskıdan çeviri. Nobel Akademik Yayıncılık, Yayın No: 525, Fen Bilimleri No: 047, xviii + 606 sayfa. ISBN 978-605-133-427-1, Ankara.
· Sözen M. ve Karataş A., 2013. Türkiye'nin Av Hayvanları. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yayını. Gökçe Ofset, Ankara. 48 sayfa.
· Karataş A., Sözen M. ve Erciyas Yavuz K. 2014. Türkiye'nin Av Hayvanları. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yayını. Gökçe Ofset, Ankara. 80 sayfa.
· Sözen M. 2014. Görsel Olmayan Duyu Sistemleri. In: Temel Biyolojik Psikoloji. Jim Barnes, 2013. Essential Biological Psychology'den çeviri. Çeviri Editörü Ahmet Altındağ, Sercan Erdoğan. Nobel Akademik Yayıncılık, Yayın No: 950, Fen Bilimleri No: 048, xviii + 390 sayfa. ISBN 978-605-133-830-7, Ankara. Sayfa 129-160.
· Sözen M. 2014. Omurgalı Yaşamı. Pough H., Janis, CM. and Heiser JB. 2013. Vertebrate Life, 9. Baskıdan çeviri. Nobel Akademik Yayıncılık, Yayın No: 934, Fen Bilimleri No: 083, xx + 692 sayfa. ISBN 978-605-133-835-4, Ankara.
· Sözen M. 2014. Oğuz Kağan Destanı'nda Geçen Hayvanlar. Editör: Ali Rıza Özdemir, Çağdaş Bilimler Işığında Oğuz Kağan Destanı. Kripto Basım Yayım Dağıtım AŞ. Genel yayın No: 104, Araştırma & İnceleme: 82. Sayfa: 89-103. ISBN: 978-605-4991-15-0. Ankara.
· Sözen M. Erturhan M, Boyla K. A., Tozsin T. ve Soydaş M. 2015. Zonguldak Kuşları. Gökçe Ofset Matbaacılık Ltd. Şti. Ankara. XII + 428 sayfa. ISBN: 978-605-4610-77-8.
· Sözen M. 2017. Zonguldak Kelebekleri ve Önemli Kelebek Alanları. Bölüm 8, pp: 233-252. In: Zonguldak Ekosistemleri. Eds. Kemal Büyükgüzel, Ayşe Kaplan, Şenol Alan. T.C. Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları No: 13. ISBN: 978-605-9678-05-6.
· Sözen M. Çoğal, M. ve Matur, F. 2017. Amphibia: İki Yaşamlılar. Bölüm 10, pp: 267-270. In: Zonguldak Ekosistemleri. Eds. Kemal Büyükgüzel, Ayşe Kaplan, Şenol Alan. T.C. Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları No: 13. ISBN: 978-605-9678-05-6.
· Sözen M. 2017. Sürüngenler. Bölüm 11, pp: 271-296. In: Zonguldak Ekosistemleri. Eds. Kemal Büyükgüzel, Ayşe Kaplan, Şenol Alan. T.C. Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları No: 13. ISBN: 978-605-9678-05-6.
· Sözen M. 2017. Zonguldak Kuşları ve Önemli Kuş Alanları. Bölüm 12, pp: 297-334. In: Zonguldak Ekosistemleri. Eds. Kemal Büyükgüzel, Ayşe Kaplan, Şenol Alan. T.C. Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları No: 13. ISBN: 978-605-9678-05-6.
· Matur F., Irmak S., Çoğal M., Sözen M. 2017. Mammalia: Memeliler. Bölüm 13, pp: 335-344. In: Zonguldak Ekosistemleri. Eds. Kemal Büyükgüzel, Ayşe Kaplan, Şenol Alan. T.C. Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları No: 13. ISBN: 978-605-9678-05-6.
· Sözen M. Tozsin, T. 2019. Yenice Kelebekleri. Seçil Ofset, İstanbul. 183 sayfa.
· Özkurt, ŞÖ. Sözen M. 2019. Seyfe Kuşları. Epa Mat. Basım Yayın Promosyon San. Tic. Ltd. Şti, Ankara. 268 sayfa. ISBN: 978-605-7599-29-2.
· Sözen M. ve Duman H. 2022. Biyoloji: Dünyada Yaşam. Audesirk T, Audesirk G. and Byers BE. 2020. Biology: Life on Earth, 12. Baskıdan çeviri. Eğitim Yayınevi, xxiv + 951 sayfa. ISBN: 978-625-8468-76-2, Konya.
Prof. Dr. Mustafa Sözen, yürüttüğü kapsamlı araştırmalar, bilimsel yayınları ve koruma odaklı çalışmaları ile Türkiye'de memeli biliminin (mammaloji) gelişimine değerli katkılar sunmaya devam etmektedir