Apatura metis (Trakya Mor İmparatoru / Freyer's Purple Emperor)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Apaturinae alt familyasına ait, özellikle ıslak ormanlık alanlar ve nehir vadileriyle güçlü bir şekilde ilişkili olan, nadir ve çekici bir kelebek türü olan Apatura metis hakkında güncel bilgilerle derinlemesine bir bakış atacağız. İngilizce'de "Freyer's Purple Emperor" olarak da bilinen bu kelebek, belirli bir bakış açısından mavi-mor yansımalar sergileyen kanatlarıyla tanınır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Apatura metis, kanat üst yüzeyinin kahverengi renkte olması ve arka kanatlarında büyük turuncu lekeler bulunmasıyla karakterizedir. Özellikle dikkat çekici olan, belirli bir açıyla bakıldığında bu kahverengi zemin üzerinde oluşan mavimsi bir yansımadır. Bu mor yansıma, benzer türler olan Apatura ilia (Lesser Purple Emperor) ve Apatura iris (Purple Emperor) ile karşılaştırıldığında daha az belirgin veya farklı bir tondadır. Kanat açıklığı genellikle 70-75 mm civarındadır.

Bu tür, Apatura ilia ile karıştırılabilir, ancak Apatura metis'in ön kanat üst kısmındaki turuncu postdiskal bant apexte (kanat ucu) son bulur ve arka kanat üst kısmındaki koyu postdiskal leke genellikle görünmez.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Apaturinae
• Cins (Genus): Apatura
• Tür (Species): Apatura metis (Freyer, 1829)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Apatura metis geniş ancak parçalı bir coğrafi dağılıma sahiptir. Güney Avrupa'dan (özellikle güney Macaristan, Hırvatistan, Sırbistan, Bosna-Hersek ve Arnavutluk gibi ülkelerde) başlayarak, Batı Asya'nın ılıman bölgelerine, oradan da Rusya'nın Uzak Doğusu'na, Kuzeydoğu Çin'e, Kore'ye ve Japonya'ya kadar uzanır. Sibirya'daki İrtiş ve İşım Nehirleri vadilerinde de bulunur.

• Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle nemli ormanlık alanların kenarlarında, nehir ve dere yatakları boyunca, söğütlüklerde ve taşkın yataklı vadi bölgelerinde yaşar. Konukçu bitkileri olan söğüt türlerinin su kaynaklarına yakın olması, habitat tercihinde önemli bir faktördür. Genellikle deniz seviyesinden 400 metreye kadar olan alçak rakımlarda bulunur. Dişi kelebekler ömürlerinin çoğunu bitki örtüsünün içinde geçirirler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Apatura metis'in yaşam döngüsü, diğer kelebekler gibi yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle söğüt ağaçlarının (Salix türleri) yapraklarının üst yüzeyine bırakırlar.
• Tırtıl (Larva): Larvalar, başta beyaz söğüt (Salix alba) olmak üzere çeşitli söğüt (Salix) türleri ve muhtemelen keçisakalı (Salix daphnoides) gibi bitkilerle beslenirler. Tırtıllar genellikle üçüncü instar aşamasında kış uykusuna yatarlar. Olgun tırtıllar Mayıs sonu ile Haziran arasında görülür.
• Pupa: Tırtıl gelişimini tamamladıktan sonra krizalit (pupa) evresine girer. Pupalar genellikle konukçu bitkisinin yaprakları arasında, iyi kamufle edilmiş bir şekilde bulunur.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Apatura metis genellikle tek, bazen ise iki döl verir. İlk döl genellikle Haziran sonundan Temmuz ortasına kadar uçar ve zirve dönemi Temmuz'un ilk haftasındadır. İkinci döl varsa, genellikle Temmuz sonu ile Ağustos arasında görülür. Kore gibi bazı bölgelerde, merkezi ve güney kesimlerde iki veya üç döl verebilirken, yüksek rakımlarda sadece tek döl görülür.

Davranış: Erkek kelebekler genellikle bölgelerini oluşturur ve güneşli açıklıklarda tünemeyi severler. Dişileri cezbetmek için bu bölgeleri kullanırlar ve rakip erkeklerle bölge savunması için agresif etkileşimlere girebilirler. Hem erkek hem de dişi kelebekler genellikle konukçu ağaçlarının yaprakları, dalları veya gövdeleri üzerinde tünemiş halde bulunur.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Apatura metis, nehir vadileri ve nemli söğütlüklerle olan yakın ilişkisi nedeniyle habitat bozulmalarına karşı hassas bir türdür. Kanatlarındaki mor parıltılar, onu doğal ortamında görmeyi eşsiz bir deneyim haline getirir. Bu türün korunması, özellikle taşkın yataklı orman ekosistemlerinin ve nehir kıyılarının biyolojik çeşitliliğini sürdürmek için kritik öneme sahiptir. Popülasyonlarının izlenmesi ve habitatlarının korunması, bu nadir kelebeğin geleceği için hayati önem taşır."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Apatura metis, ekosistemlerde belirli rollere sahiptir ve koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvalar, söğüt ağaçlarının yapraklarıyla beslenerek bitki büyümesini teşvik eder ve besin döngüsüne katkıda bulunur. Ergin kelebekler ise nektar kaynaklarını ziyaret ederek polenlenmeye yardımcı olabilirler. Aynı zamanda, kendileri de yırtıcılar için (kuşlar, böcekçil memeliler vb.) bir besin kaynağı olarak besin zincirinde yer alırlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte IUCN Kırmızı Listesi'nde genellikle "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde listelenir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu anlamına gelir. Ancak, bazı bölgesel veya ulusal kırmızı listelerde farklı statülerde olabilir; örneğin Arnavutluk Kırmızı Listesi'nde "Hassas (Vulnerable - VU)" kategorisinde yer almaktadır. Ayrıca, bazı eski değerlendirmelerde "Veri Yetersiz (Data Deficient)" veya "Yakın Tehdit Altında (Near Threatened)" olarak da belirtilmiştir, bu da popülasyonları hakkında daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu gösterir.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Yıkımı ve Parçalanması: En büyük tehdit, habitatlarının, özellikle nehir vadilerindeki ormanlık alanların ve söğütlüklerin tahrip olması veya parçalanmasıdır. Tarım, kentleşme, nehir regülasyonları ve odun kesimi gibi insan faaliyetleri yaşam alanlarını daraltabilir.
• İklim Değişikliği: İklim değişikliği, habitat koşullarını ve konukçu bitkilerin dağılımını etkileyerek bu türün popülasyonlarını dolaylı olarak tehdit edebilir.

Apatura metis geniş bir dağılıma sahip olsa da, belirli ve hassas habitat tercihleri nedeniyle yerel ölçekte korunması gereken bir türdür. Orman ekosistemlerinin sağlığını korumak, habitat restorasyonu, kirlilik kontrolü ve doğal yaşam alanlarında korunan bölgeler oluşturmak, bu kelebeğin hayatta kalması için hayati öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia (English) - Apatura metis
• Butterflies of Croatia - Apatura metis
• ResearchGate - Habitat and idiosoma of Apatura metis Freyer, 1829. A – Valley of Onon river
• Biotaxa - A New Record of Butterfly Species, Apatura metis Freyer, 1829 (Lepidoptera: Nymphalidae) in Mongolia
• Plantiary - Apatura Ilia Metis Insect Identification Guide, Habitat & Facts
• UTirana Fluturat Monographs - Apatura metis
• Insecta.pro - Apatura metis — Freyer's Purple Emperor
• BOLD Systems - Taxonomy Browser - Apatura metis
• GBIF - Apatura metis Freyer 1829
• insectaworld.com - Nymphalidae, Apatura metis Freyer, 1829
• Plazi TreatmentBank - Apatura metis Freyer 1829
• Lepidoptera Mundi - Apatura metis Freyer, 1829
• Kosterin, O.E. (pisum.icgbio.ru) - Apatura metis