Lasiommata maera (Esmerboncuk / Large Wall Brown)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Satyrinae alt familyasına ait, genellikle kayalık, taşlık ve açık ormanlık habitatlarda bulunan Lasiommata maera kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Esmerboncuk" veya İngilizce'de "Large Wall Brown" olarak bilinen bu tür, Palearktik biyocoğrafik bölgesinde geniş bir yayılıma sahiptir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Lasiommata maera, kanat üst yüzeyinde turuncumsu veya açık kahverengi bir zemin üzerinde belirgin siyah benekler ve çizgili desenler bulunur. Ön kanatların apeks (kanat ucu) bölgesinde bir adet büyük ve belirgin siyah göz beneği yer alır. Bu göz beneğinin etrafında açık renkli (genellikle soluk sarımsı veya turuncumsu) bir halka bulunur. Arka kanatların üst yüzeyinde de dış kenara yakın bölgelerde, genellikle daha küçük siyah göz benekleri sıralanır. Kanat üstündeki desenler, özellikle arka kanatta, ağsı bir yapıya sahip olabilir.

Kanat alt yüzeyi ise oldukça karmaşık ve iyi kamufle olmuştur. Arka kanatların alt yüzeyi, kuru otları veya kayaları taklit eden gri, kahverengi ve beyaz tonlarda mermer desenlere sahiptir. Özellikle arka kanat kenarında geniş ve kavisli, açık renkli bir şerit bulunur. Kanat açıklığı genellikle 44-56 mm civarındadır.

Erkek ve dişi bireyler arasında cinsel dimorfizm (iki biçimlilik) bulunur; erkeklerin ön kanat üst yüzeyinde belirgin bir androkonial (koku pulu) bant bulunur. Dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük ve kanat renkleri daha açık veya turuncumsu olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
• Cins (Genus): Lasiommata
• Tür (Species): Lasiommata maera (Linnaeus, 1758)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Lasiommata maera, Avrupa'nın büyük bir bölümünden (Kuzey İskandinavya'nın en kuzeyi, Büyük Britanya ve Akdeniz adalarının çoğu hariç), Kuzey Afrika'ya, Türkiye'ye, Orta Doğu'ya (Suriye, İran), Kafkasya'ya, Orta Asya'ya ve Sibirya'ya kadar uzanan çok geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'nin hemen her bölgesinde görülebilen çok yaygın bir türdür. Özellikle kayalık, taşlık ve dağlık alanlarda yayılış gösterir.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, çeşitli açık ve güneşli habitatlarda yaşamayı tercih eder. Bunlar arasında dağlık otlaklar, orman açıklıkları, yol kenarları, çalılıklar, kayalık yamaçlar ve taş ocakları bulunur. Özellikle larvalarının beslendiği çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından bitkilerin bol olduğu yerleri sever. Deniz seviyesinden 3500 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir, ancak genellikle 600 metrenin üzerindeki rakımlarda daha sık rastlanır. Yetişkin kelebekler, nektar toplamak için çeşitli çiçekleri ziyaret ederler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Lasiommata maera'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu bitkileri olan buğdaygillerin (Poaceae) (örn. Brachypodium pinnatum, Bromus erectus, Melica, Festuca) yapraklarına veya saplarına tek tek bırakırlar. Yumurtalar genellikle yeşilimsi beyaz renkte olup, zamanla koyulaşır.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkilerinin yapraklarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle yeşil veya kahverengi olup, benekli bir görünüme sahiptir, bu da onların çevrelerine uyum sağlamasına yardımcı olur. Kış aylarını genellikle tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle toprakta, taşların arasında veya kuru otların arasına gizlenirler. Pupa evresi yaklaşık 2-3 hafta sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Lasiommata maera genellikle yılda tek bir döl verir. Ancak, alçak rakımlarda ve sıcak bölgelerde kısmi bir ikinci döl de görülebilir. Ergin kelebekler çoğunlukla Mayıs'tan Eylül'e kadar uçarlar ve uçuşun zirvesi Haziran ve Temmuz aylarına denk gelir.

Davranış: Bu kelebekler hızlı ve güçlü bir uçuşa sahiptirler. Genellikle güneşli alanlarda, kanatlarını açık tutarak güneşlenirken veya çiçeklerden nektar alırken görülürler. Erkekler bölgeci davranışlar sergiler ve kendi bölgelerine giren diğer erkekleri kovalar. Sık sık kayalara, ağaç gövdelerine veya toprağa konarak dinlenirler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Lasiommata maera, Türkiye'nin dağlık ve kayalık bölgelerindeki biyolojik çeşitliliğin önemli bir parçasıdır. Kanat üstündeki belirgin göz beneği ve kanat altındaki karmaşık kamuflaj deseniyle tanınır. Buğdaygiller gibi yaygın otları konukçu olarak kullanması, geniş yayılışını destekler. Ancak, yüksek irtifa habitatlarının insan etkisiyle bozulması veya parçalanması, yerel popülasyonlar için tehdit oluşturabilir. Bu kelebeğin yaygınlığına rağmen, habitat bütünlüğünün korunması, bu türün ve genel olarak dağ ekosistemlerinin sağlığı için kritik öneme sahiptir."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Lasiommata maera, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, çeşitli ot türleriyle beslenerek otlak ve dağ ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler çeşitli çiçeklerden nektar alarak tozlaşmaya yardımcı olurlar. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için bir besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu ve yakın bir küresel tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Avrupa'daki popülasyonları da aynı statüde yer almaktadır.
• Bu türün geniş dağılımı ve nispeten geniş habitat toleransı, küresel ölçekte popülasyonlarının korunmasına yardımcı olmaktadır.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Yoğun tarım uygulamaları, meraların terk edilerek çalılıklaşması veya ormanlaşma, şehirleşme ve altyapı projeleri nedeniyle bozkır, otlak ve kayalık habitatlarının tahrip olması veya parçalanması, yerel popülasyonlar üzerinde baskı yaratabilir. Özellikle yüksek dağlık alanlarda turizm gelişimi ve madencilik gibi faaliyetler de tehdit oluşturabilir.
• İklim Değişikliği: Uzun vadede iklim değişikliğinin, özellikle sıcaklık artışları ve değişen yağış rejimleri gibi faktörlerin, türün dağılımını ve yaşam döngüsünü etkileyebileceği düşünülmektedir.

Lasiommata maera yaygın bir tür olsa da, özellikle yerel popülasyonlar için habitatlarının kalitesinin korunması ve doğru arazi yönetimi uygulamalarının sürdürülmesi önemlidir. Dağlık otlak ve orman açıklığı ekosistemlerinin korunması, bu türün geleceği için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia - Lasiommata maera
• euroButterflies - Lasiommata maera | Large Wall Brown
• Pyrgus.de - European Lepidoptera and their ecology: Lasiommata maera
• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Esmerboncuk / Large Wall Brown (Lasiommata maera)
• TRAKEL kelebek fotoğrafları, kelebek türleri, kelebekler hakkında detaylı Türkçe bilgi - Esmerboncuk / Large Wall Brown / Lasiommata maera
• IUCN Red List - Lasiommata maera
• Moths and Butterflies of Europe and North Africa - Lasiommata maera