Malpolon insignitus

Malpolon insignitus – Doğu Çita Yılanı

(Büyük boyutlu, hızlı, hafif zehirli ve “kaş çıkıntılı” baş yapısıyla tanınan gündüzcü bir Colubridae türüdür. Türkiye’nin en dikkat çekici yılanlarından biridir.)

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar

Şube: Chordata – Kordalılar

Sınıf: Reptilia – Sürüngenler

Takım: Squamata – Pullular

Alt takım: Serpentes – Yılanlar

Aile: Colubridae – Arka dişli yılanlar

Cins: Malpolon

Tür: Malpolon insignitus (Geoffroy Saint-Hilaire, 1827)

Eski sınıflama: Malpolon monspessulanus insignitus (alttür statüsünden ayrılarak tam tür olmuştur)

Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Boy: 120–180 cm, nadiren 200 cm.

Baş: Büyük ve belirgin; gözlerin üzerindeki kaş çıkıntısı nedeniyle öne eğik, tehditkâr bakışlı görünür.

Göz: Büyük, iris sarı-turuncu; dikey göz bebeği.

Renk: Zeytin yeşili, gri ya da kahverengi tonlar; genç bireylerde benekli ve kontrast desenlidir.

Karın: Açık krem ya da sarımsı.

Pullar: Pürüzlü sırt pulları, özellikle erişkin erkeklerde belirgindir.

Yayılım ve Habitat

Habitat: Makilikler, bozkırlar, taşlık yamaçlar, tarlalar, çalılıklar, demir yolu ve yol kenarları.

Rakım: Deniz seviyesinden 1600 m’ye kadar.

Doğal Yayılım:

– Türkiye: Marmara, Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Güneydoğu ve Doğu Anadolu’da yaygındır.

– Diğer ülkeler: Balkanlar, Kafkasya, İran, Irak, Suriye, Lübnan, İsrail, Orta Asya.

Davranış ve Ekoloji

Aktiflik: Gündüzcü (diurnal); sıcak saatlerde oldukça hareketlidir.

Davranış: Hızlıdır, tehdit karşısında dik durur, tıslar, bazen kafa kaldırarak “kobra benzeri” poz alabilir.

Savunma: Isırabilir. Kaçış ve gözdağı verme davranışı yaygındır.

Yüzme: Yüzme yeteneği düşüktür; kara yaşamına tam uyumludur.

Beslenme

Avları: Kertenkeleler, küçük yılanlar, fareler, kuş yavruları.

Yöntem: Arka dişli (opisthoglyphous), hafif toksik salgı bezleri vardır.

Avını kısa süreli tutar, ısırarak etkisiz hale getirip yutar.

İnsana toksik etkisi yoktur ancak av hayvanlarında hafif paralitik etki yaratabilir.

Üreme Bilgisi

Çiftleşme dönemi: İlkbahar (Mart – Mayıs)

Yumurtlama: Haziran – Temmuz

Yumurta sayısı: 4–16 arası

Kuluçka süresi: 6–8 hafta

Yavrular: 20–30 cm, gençlerde desen belirgindir; baş çıkıntısı daha siliktir.

İnsana Zararlılık Durumu

Zehir: Hafif toksik, sadece av üzerinde etkilidir.

Isırma: Savunma amaçlı ısırabilir.

Etki: İnsanlarda yalnızca nadiren şişlik veya kızarıklık yapar.

Tıbbi risk: Alerjik bireylerde dikkat gerekebilir ama panzehir gerekmez.

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

Isırık bölgesi sabun ve suyla temizlenmelidir.
Şişlik, kızarıklık ya da ağrı oluşursa antiseptik krem uygulanabilir.
Panzehir gerekmez.
Alerji geçmişi olan bireyler izlenmelidir.

Koruma Durumu

IUCN Kırmızı Liste: LC (Asgari endişe)

Türkiye’de Durum: Yaygın ancak yoğun tarım, yol ölümleri ve yanlış öldürülme baskısı altındadır.

Tehditler:

– Zehirli sanılarak öldürülmesi

– Tarım ilaçları ve habitat kaybı

– Popüler korku nesnesi olması

Koruma önerisi: Kırsal halk eğitilmeli; habitat parçalanması azaltılmalıdır.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

“Kaşlı yılan zehirlidir, insana saldırır” inancı
Baş yapısı nedeniyle "kobra" ya da "engerek" gibi görülür.
Gerçek: Malpolon insignitus hafif toksik arka dişlidir; insan için klinik risk oluşturmaz. Saldırgan değildir, savunmacıdır.
“Hızlı olduğu için uçabilir” söylencesi
Çok hızlı hareket ettiği için bazı yerlerde "uçan yılan" olarak adlandırılır.
Gerçek: Çok hızlı hareket eder ama sıçramaz ya da uçmaz. Klasik kaçış zigzagları halk arasında abartılmıştır.
“Kafasını kaldırırsa büyü yapar” batıl inancı
Başını kaldırarak tıslayan bireylerin “muska bozduğu” veya “kara büyü yaptığı”na inanılır.
Gerçek: Bu bir savunma duruşudur; büyüyle ilgisi yoktur.
“Tarlaya girerse bereketi kaçırır” efsanesi
Tarım alanlarında görülürse uğursuzluk sayılır.
Gerçek: Aksine, kemirgenleri ve zararlıları azaltarak çiftçilere fayda sağlar.
“Yavrusu bile insanı zehirler” korkusu
Genç bireylerin daha tehlikeli olduğu sanılır.
Gerçek: Genç bireylerin zehri yoktur ve ısırma refleksi daha da zayıftır.