Polyommatus damon 

Polyommatus damon

Polyommatus damon (Boz Mavi / Damon Blue)

Lycaenidae (Maviler) familyasının Polyommatinae alt familyasına ait olan Polyommatus damon, erkeklerinin parlak mavi kanatları ve özellikle kanat alt yüzeylerindeki beyaz kenarlı belirgin göz benekleriyle bilinen bir kelebek türüdür. Halk arasında "Boz Mavi" veya İngilizce'de "Damon Blue" olarak adlandırılır. Palearktik biyocoğrafik bölgesinin geniş bir bölümünde, özellikle kuru otlaklar ve bozkır alanlarda yayılış gösterir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Polyommatus damon, küçük ila orta büyüklükte, yaklaşık 30-38 mm kanat açıklığına sahip, zarif bir kelebektir.

Cinsel dimorfizm (cinsiyetler arası farklılık) oldukça belirgindir:

Erkekler: Kanat üst yüzeyleri, ışığa göre parlayan parlak, gümüşi-mavi renkte olup, genellikle dış kenarlarında ince siyah bir bant bulunur. Bu parlak mavi, türün göze çarpan özelliğidir.
Dişiler: Kanat üst yüzeyleri genellikle mat kahverengi olup, bazen kanat tabanına yakın bölgelerde soluk mavi pullanma görülebilir. Arka kanatların dış kenarında, genellikle turuncu lekelerle çevrili koyu benekler bulunabilir.

Kanat alt yüzeyleri her iki cinste de benzerdir; grimsi kahverengi bir zemin üzerinde, etrafı beyaz halkalarla çevrili çok sayıda siyah nokta (göz beneği) bulunur. Bu lekelerin düzeni ve belirginliği, türün tanımlanmasında önemli bir rol oynar.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Lycaenidae (Maviler)
Alt Aile (Subfamily): Polyommatinae
Cins (Genus): Polyommatus
Tür (Species): Polyommatus damon (Denis & Schiffermüller, 1775)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Polyommatus damon, Avrupa'nın orta ve doğu bölgelerinden Asya'nın ılıman bölgelerine kadar geniş bir coğrafi alana yayılmıştır. Batı Avrupa'da (İspanya'dan Doğu Avrupa'ya), Kafkasya, Türkiye, Orta Asya, Moğolistan ve Sibirya'nın bazı bölgelerinde görülür.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiği gibi, Polyommatus damon Türkiye'nin özellikle İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Akdeniz'in iç kesimlerindeki yüksek ve kurak bölgelerde yaygın olarak görülen bir türdür. Daha çok bozkır ve dağlık step habitatlarını tercih eder.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle kuru ve kireçli otlaklar, bozkırlar, çayırlık alanlar, dağ etekleri ve seyrek ağaçlı açık araziler gibi güneşli ve iyi drene edilmiş habitatları tercih eder. Larvalarının ana konukçu bitkisi genellikle Korunga (Onobrychis) cinsidir; özellikle Onobrychis viciifolia (Adi Korunga) ve diğer lokal korunga türleri bilinmektedir. Ergin kelebekler, konukçu bitkilerinin ve diğer çeşitli kır çiçeklerinden nektar alırlar. Deniz seviyesinden 2500 metreye kadar olan yükseltilerde bulunabilir.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Polyommatus damon'un yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu bitkilerinin çiçek başlarına, genç baklalarına veya yapraklarına tek tek bırakırlar. Yumurtalar küçük, beyazımsı ve yassıdır. Kışı yumurta evresinde geçirirler.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkilerinin yaprakları, çiçekleri ve tohumlarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle yeşil renkte olup, iyi kamufle olmalarını sağlayan kısa tüylere sahiptirler. Çoğu Lycaenidae tırtılı gibi, karıncalarla simbiyotik bir ilişki kurabilirler; karıncalar, tırtılların salgıladığı tatlı bir salgıyı (nektar) tüketir ve karşılığında tırtılları yırtıcılardan korurlar.
Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, ilkbaharda pupa evresine geçerler. Pupa genellikle toprağın altında veya bitki kalıntılarının arasında, gevşek bir koza içinde bulunur.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Polyommatus damon genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler Türkiye'de Haziran'dan Ağustos'a kadar uçarlar, uçuşun zirvesi genellikle Temmuz ayına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler hızlı ve çevik uçuşlara sahiptir. Sıklıkla çiçekler üzerinde nektar ararken veya nemli topraklardan mineral alırken görülebilirler. Erkekler, dişi arayışında bölgelerini savunur ve tepelerde veya konukçu bitkilerinin bulunduğu alanlarda devriye uçuşları yaparlar.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiği gibi:

Zehir Durumu: Polyommatus damon zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için herhangi bir toksik madde içermez. Doğrudan zehirlenme riski taşımazlar.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden oldukları gözlemlenmemiştir.
Tedavi Prosedürleri: Polyommatus damon ile temas sonrası herhangi bir özel tedavi prosedürü genellikle gerekmez. Çok nadiren ciltte hassasiyet görülürse, etkilenen bölgenin sabun ve suyla temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Polyommatus damon, ekosistemde hem birincil tüketici hem de tozlayıcı olarak rol oynar.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan Korunga türleriyle beslenerek bu bitkilerin doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, Polyommatus damon genellikle en az endişe verici (Least Concern) türler arasında yer almaktadır. Geniş yayılış alanı ve uygun habitatların hala bulunması nedeniyle popülasyonları genellikle stabil kabul edilir.
Potansiyel Tehditler:
Habitat Kaybı ve Değişimi: Kuru otlakların ve bozkırların tarım arazisine dönüştürülmesi, aşırı otlatma, kentleşme ve ormanlaştırma projeleri nedeniyle yaşam alanlarının yok olması veya bozulması, yerel popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Özellikle konukçu bitkisi olan Korunga'nın bulunduğu alanların korunması önemlidir.
Yoğun Tarım Uygulamaları: Pestisit kullanımı, hem larvaları hem de ergin kelebekleri doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilir.
İklim Değişikliği: Türün sıcak ve kurak habitat tercihi göz önüne alındığında, iklim değişikliğinin neden olduğu artan sıcaklıklar ve değişen yağış rejimleri, uzun vadede popülasyonları üzerinde olumsuz etki yaratabilir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: