Sciuridae

Sciuridae ailesi, uzun ve gösterişli kuyruk tüyleriyle dikkat çeken, enerjik ve çevik kemiricileri içerir. Dünya çapında kutup bölgeleri ve en kurak çöller hariç hemen hemen her kıtada bulunurlar. Genellikle ağaç sincapları (örneğin Sciurus cinsi) ile tanınsalar da, aile aynı zamanda yer sincaplarını (gelengi) ve çarpıcı bir adaptasyon gösteren uçan sincapları da bünyesinde barındırır. Bu canlılar, Anadolu’nun çeşitli yörelerinde "çekelez" ya da "teyin" gibi yerel isimlerle de anılırlar.

Morfolojik Yapı ve Yaşam Tarzı Adaptasyonları

Sciuridae üyelerinin ortak ve en ayırt edici özelliği, genellikle vücutlarının yaklaşık üçte ikisi kadar uzun olabilen, bol tüylü ve gür kuyruklarıdır. Bu kuyruk, ağaçlarda daldan dala atlarken mükemmel bir denge mekanizması ve soğuk havalarda vücutlarını sıcak tutan bir örtü görevi görür. Ayrıca kuyruk, iletişim ve tehlike sinyali vermede de kullanılır. Sincapların iri ve parlak gözleri ile güçlü arka ayakları, onların ağaçlarda hızla hareket etmesini ve dikey yüzeylerde kolayca tırmanıp inmesini sağlar. Birçok türün kulaklarının ucunda, özellikle kış aylarında daha belirginleşen tüy demetleri bulunur.

Sincaplar, çoğunlukla otoburdur; iğne yapraklı ağaçların tohumlarını, meşe palamutlarını, kabuklu yemişleri ve meyveleri tüketirler. Ancak bazen mantar, kuş yumurtası veya kuş yavrularını da yiyerek fırsatçı omnivor davranışlar sergileyebilirler. Genellikle yalnız yaşayan bu canlılar, yuvalarını (ağaçlarda "drey" veya kovuklarda) yosun ve otlarla döşer ve tehlike durumunda hızla yer değiştirebilmek için birden çok yuva kullanabilirler.

Ekolojik Rolü: Ormanların Bilinçsiz Bahçıvanları

Sincapgillerin ekosistemdeki rolü, biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi açısından kritik öneme sahiptir. Onlar, tohum dağıtımında merkezi bir rol oynarlar. Yemiş ve tohumları kışın tüketmek üzere toprağa gömerler. Ancak gömdükleri yerlerin bir kısmını unuturlar; unutulan bu tohumlar, uygun koşullarda filizlenerek yeni ağaçların ve ormanların yayılmasına bilinçsizce yardımcı olur. Bu nedenle sincaplar, doğal yaşam alanlarının yenilenmesinde ve ağaç türlerinin dağılımında vazgeçilmez bir unsurdur.

Kış ayları geldiğinde, Sciuridae ailesi üyeleri gerçek kış uykusuna yatmazlar. Bunun yerine, yiyecek depolayarak kış boyunca kısa uyanıklıklarla beslenirler ve çok soğuk günlerde birkaç gün süren bir uyuşukluk (torpor) dönemine girebilirler.

Türkiye'deki Sciuridae Türleri

Türkiye, Sincapgiller ailesinin birkaç önemli türüne ev sahipliği yapar:

1. Anadolu Sincabı (Sciurus anomalus): Türkiye, Kafkasya ve İran'da yayılım gösterir. Halk arasında Suriye Sincabı veya Kafkas Sincabı olarak da bilinir. Genellikle geniş yapraklı ve karma ormanlarda, 2.000 metre rakıma kadar yaşar.
2. Kızıl Sincap (Sciurus vulgaris): Özellikle Trakya, Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinin iğne ve geniş yapraklı ormanlarında görülür. Kürk rengi yaşadığı bölgeye göre farklılık gösterebilir.
3. Gelengi / Yer Sincabı (Spermophilus citellus): Bu sincap türü ağaçlarda değil, yer altında kazdığı tünellerde yaşar ve gerçek kış uykusuna yatan türlerden biridir. Trakya Gelengisi gibi alt türleri Türkiye'de yaygındır.

Anadolu Sincabı, dünya çapında "Asgari Endişe Altında" kategorisinde yer alsa da, Türkiye'de postu için avlanma tehdidi nedeniyle yerel olarak korunma ihtiyacı duymaktadır.

Mitolojik Bilgi: Sincap ve Bolluğun Sembolü Miti

Yanlış Bilinen Doğru Bilinen Mitolojik Bilgi: Sincabın Yaramazlık ve Anlaşmazlık Habercisi Olması

Yaygın İnanç: Özellikle İskandinav ve bazı Avrupa mitolojilerinde, sincap (Ratatoskr gibi) genellikle kavga, çekişme ve sürekli bir hareketin sembolüdür. Sürekli bir şeyleri kemirmesi, onu yaramazlığın ve huzursuzluğun temsilcisi yapar.

Mitolojik Gerçek ve Ekolojik Doğruluk: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri ışığında, sincabın asıl mitolojik değeri bereket ve hazırlık ile ilgilidir. Sincap, kışa hazırlık için sürekli tohum depolaması ve bu eylemi sayesinde doğaya bereket getirmesi (ağaçları yayması) nedeniyle, yaramazlık mitinin ötesinde geleceği güvence altına alma ve doğanın cömertliğini temsil eder. Sürekli hareketliliği ve yorulmak bilmez enerjisi, ona zeki ve kurnaz bir hayvan imajı kazandırmıştır. Bu nedenle, sincap sadece bir kemirgen değil, aynı zamanda orman ekosisteminin zekasını ve sürekliliğini temsil eden önemli bir kültürel figürdür.