Strophariaceae
Strophariaceae, Agaricales takımı içinde yer alan, çoğunlukla saprotrof yaşam biçimine sahip, lamelli mantarları içeren geniş bir familyadır. Familya üyeleri; odunsu materyal, çürümüş bitki artıkları, kompost ve zengin organik toprak üzerinde gelişen türleri kapsar. Parlak renkler, koyu spor baskısı, bazen jelatinimsi lamel kenarları ve fibrilli veya pullu şapka yüzeyi birçok cins için karakteristik özelliklerdir. Kimyasal bileşenleri arasında psikoaktif maddeler barındıran sınırlı sayıda tür bulunsa da familyanın büyük bölümü zehirsiz veya hafif toksiktir. Strophariaceae, Hypholoma, Stropharia, Pholiota ve Psilocybe gibi ekolojik açıdan önemli cinsleri içerir.
Morfolojik Tanım
Familya üyelerinin şapka renkleri sarı, turuncu, kahverengi ve mor tonlarına kadar geniş bir varyasyon gösterir. Şapka yüzeyi çoğu türde pürüzsüz veya hafif fibrilli yapıdadır; bazı türlerde pullu şapka tipiktir. Lameller çoğunlukla koyu mor–kahverengi spor baskısı nedeniyle yaşlandıkça koyulaşır. Sap yapısı genellikle silindirik olup yüzeyi lifli, bazen de ince bir halka veya halecik kalıntısı taşır. Sporlar kalın duvarlıdır ve genellikle morumsu kahverengi–zeytin tonlarındadır. Et yapısı çoğunlukla lifli ve serttir; koku türden türe değişmekle birlikte topraksı, odunsu veya unumsu bir karakter gösterebilir.
Ekoloji ve Yaşam Döngüsü
Familya üyelerinin çoğu saprotroftur; ölü odun, yaprak çürüntüsü, çim alanlar ve organik madde bakımından zengin topraklar üzerinde yetişir. Bazı türler özellikle kütük ve gövde çürümesi üzerinde uzmanlaşmıştır. Meyve cisimleri çoğunlukla sonbaharda ortaya çıkar; ancak nem ve sıcaklığa bağlı olarak ilkbahar–kış arasında da gelişim görülebilir. Ayrıştırıcı rolleri ekosistemlerde önemli yer tutar ve besin döngüsünün devamını sağlar.
Davranış
Strophariaceae üyelerinde kümeli büyüme yaygındır; özellikle Hypholoma ve Pholiota türleri kütükler üzerinde yoğun demetler oluşturur. Meyve cisimleri hızlı gelişir ve ortam koşulları uygun olduğunda birkaç gün içinde olgunlaşabilir. Bazı türler ışık koşullarına duyarlı olup spor gelişimini nem ve ısıya göre düzenler.
Coğrafi Dağılım
Familya, dünyanın tüm kıtalarında (Antarktika hariç) yayılım gösterir. Ilıman kuşaklarda tür çeşitliliği yüksektir; Avrupa, Asya, Kuzey Amerika ve dünyanın diğer ormanlık bölgelerinde yaygın olarak bulunur. Türkiye’de Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde iyi temsil edilir; özellikle çürük odun varlığının yoğun olduğu nemli orman habitatlarında tür zenginliği artar.
Taksonomi
Alem: Fungi
Şube: Basidiomycota
Alt şube: Agaricomycotina
Sınıf: Agaricomycetes
Takım: Agaricales
Familya: Strophariaceae Singer, 1986
Korunma Durumu
Familya düzeyinde bir tehdit yoktur. Tür çeşitliliği geniştir ve çoğu üye yaygındır. Habitat tahribatı bazı yerel popülasyonları etkileyebilse de genel olarak familyanın ekolojik toleransı yüksektir. Birçok tür hâlâ taksonomik açıdan gözden geçirilmektedir.
İnsan ile İlişkisi
Bazı türler zehirli veya sindirimi zor olduğundan yenilmezdir. Psilocybe gibi psikoaktif alkaloid içeren cinsler kültürel ve yasal açıdan önem taşır; ancak familyanın sadece bir kısmı bu özellikleri taşır. Ekosistemde çürükçül rolleri nedeniyle orman sağlığı ve besin döngüsünde olumlu etkileri vardır. Bahçecilik ve ormancılık alanlarında organik madde ayrışmasına katkı sağlayan türler dikkati çeker.
Benzer Gruplar ile Karşılaştırma
Cortinariaceae, Hymenogastraceae ve Bolbitiaceae ile zaman zaman karışabilir. Koyu mor–kahverengi spor baskısı Strophariaceae için ayırt edici özelliklerden biridir. Ayrıca Hypholoma ve Pholiota türlerinin belirgin renkleri, ticari fotoğraflarda ve arazi çalışmalarında familyayı tanımayı kolaylaştırır.
Kültürel ve Tarihsel Notlar
Familya, 19. ve 20. yüzyıl mikolojisinin önemli gruplarından biridir. Eski literatürde geniş tanımlarla ele alınmış, modern moleküler çalışmalarla sınırları netleşmiştir. Bazı Psilocybe türleri çeşitli kültürlerde ritüel amaçlarla kullanılıp tarihsel öneme sahiptir; ancak familyanın çoğunluğu sıradan orman mantarları olarak bilinir.
Kaynakça
Mycobank veritabanı
GBIF – Global Biodiversity Information Facility
Kirk et al. – Dictionary of the Fungi
Phillips, R. – Mushrooms of Europe
Agaricales ve Strophariaceae üzerine modern filogenetik derlemeler
https://en.wikipedia.org/wiki/Strophariaceae#/media/File:Stropharia.aeruginosa.-.lindsey.jpg
