Axinella cannabina
Çanakkale Boğazı kayalık zonunda yaygın olan sünger türlerinden biridir.
©Özalp 2023
Axinella cannabina – Kenevir Süngeri / Sarı Çatal Sünger
(Derin ve temiz Akdeniz sularında yaşayan, çatal biçimli, genellikle sarı-turuncu renkli bir deniz süngeri türüdür. Filtrasyon gücü, simetrik yapısı ve mikrobiyal içeriğiyle dikkat çeker. Sünger topluluklarının en tanınan üyelerindendir.)
Latince Adın Kökeni ve Anlamı
- Axinella: Yunanca axine → “balta” ya da “keskin çatal”; türlerin çatal formundaki dallı yapısını tanımlar
- cannabina: Latince cannabis → “kenevir”; lifli, uzun yapısına ve doku benzerliğine gönderme yapılır
- 🔍 Anlamı: “Kenevir benzeri dallı sünger” – sünger gövdesinin lifli, çatal benzeri yapısına işaret eder
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Animalia
- Şube: Porifera (Süngerler)
- Sınıf: Demospongiae (Gerçek süngerler)
- Takım: Axinellida
- Familya: Axinellidae
- Cins: Axinella
- Tür: Axinella cannabina (Sarà, 1960)
Yayılış ve Habitat
- Doğal Yayılış: Akdeniz’e endemik; Adriyatik, Ege ve Batı Akdeniz kıyılarında yaygın
- Türkiye’deki Durumu:
- Bodrum, Marmaris, Kaş, Datça, Ayvalık, Gökova gibi temiz su kaynaklarıyla bilinen kıyı bölgelerinde kayıtlı
- Habitat:
- 10–60 m derinliklerde
- Taşlık/kayalık dip yapısına tutunarak büyür
- Akıntının olduğu, iyi oksijenlenen alanları tercih eder
Morfolojik Özellikler
➤ Gövde Yapısı:
- Dallı, çatal benzeri yapı
- Yükseklik: 10–30 cm; çap: 1–2 cm dallarda
- Renk: Sarı, açık turuncu ya da sarımsı kahverengi
- Yüzey: Hafif pürüzlü veya tüylü
- Konsistens: Esnek ama lifli; dokunulduğunda yay gibi geri döner
- Üst kısımlarda oscula (su çıkış delikleri) görünür
Mikroskobik ve Genetik Özellikler
- Skelet sistemi: Silisli spiküller + spongin lifleri
- Spikül tipi: Oksea (iğ şeklinde), düzenli bir ağ içinde
- Genetik analizlerde 18S rRNA ve COI gen dizileriyle diğer Axinella türlerinden ayrılır
- Mikrobiyal simbiyoz oranı yüksektir – içinde çok sayıda bakteri türü yaşar (yüksek mikrobiyal sünger sınıfında)
Ekosistem Rolü ve Beslenme
- Beslenme:
- Su içerisindeki bakteri, plankton ve organik parçacıkları süzerek alır (suspansiyon beslenme)
- Günde birkaç litre su filtre edebilir
- Ekolojik İşlev:
- Suyun temizlenmesini sağlar
- Diğer süngerler, kabuklular ve poliketler için mikrohabitat oluşturur
- Mikrobiyal simbiyozlarla azot ve karbon döngüsüne katkı sağlar
Tıbbi ve Biyolojik Kullanım
- Biyoaktif bileşikler:
- İçerdiği mikrobiyal simbiyontlardan izole edilen bazı bileşikler, antibakteriyel ve antikanser potansiyel göstermiştir
- Özellikle laktonlar, alkaloidler ve polisakkarit kompleksleri araştırma konusudur
- Antimikrobiyal etkiler:
- A. cannabina’nın mikrobiyal florasından türetilen ekstraktların bazı su patojeni bakterilere karşı etkili olduğu gösterilmiştir
- Farmasötik taramalarda Akdeniz’in en umut verici süngerlerinden biridir
Endüstriyel ve Bilimsel Kullanım
- Biyoteknolojik potansiyel:
- Sünger mikrobiyotası, doğal antibiyotik keşfinde değerlendirilmektedir
- Lifli yapısı, biyomalzeme olarak araştırılmaktadır (spongin içeriği yüksek)
- Bioindikasyon:
- Su kalitesinin ve kirliliğin uzun vadeli göstergesidir – ağır metal birikimi çalışmaları için kullanılmaktadır
- Yeniden iskân projelerinde:
- Denizin yeniden canlandırılması için transplantasyonla taşınan sünger türlerinden biridir
Kültürel ve İlginç Bilgiler
- Bazı Ege köylerinde “deniz çatalı” olarak adlandırılır
- Antik Roma’da bu türün benzerleri, cilt arındırıcı olarak kullanılırdı
- Günümüzde dalgıçlar bu türü estetik formu nedeniyle mercanlarla birlikte belgeler
- Süngerin dallı görünümü, halk arasında “deniz çalısı” benzetmesine neden olmuştur
20 .yüzyılda batı Anadolu’da, kıyıya vurmuş ölü dalları hayvan altlığı veya gübre katkısı olarak kullanılmıştır
