Aythya ferina

Aythya ferina – Elmabaş Patka

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia
• Şube: Chordata
• Sınıf: Aves (Kuşlar)
• Takım: Anseriformes (Kazlar, ördekler ve kuğular)
• Familya: Anatidae (Ördekgiller)
• Cins: Aythya
• Tür: Aythya ferina

Latince Adın Anlamı

• Aythya: Eski Yunanca “su kuşu” veya “dalıcı ördek” anlamına gelir
• ferina: Latince “vahşi, yabani” demektir → doğal, evcilleşmemiş ördek vurgusu taşır

Tanım ve Morfoloji

• Boy: 42–49 cm
• Kanat açıklığı: 70–80 cm
• Ağırlık: 700–1.300 gram
• Erkek birey:
• Baş ve boyun: Parlak kızıl-kahverengi (elma kabuğu gibi)
• Göğüs ve kuyruk: Siyah
• Sırt: Gri
• Gözler: Parlak kırmızı
• Dişi birey:
• Kahverengi tonlarında, daha mat ve çizgisiz
• Gözleri koyu kahverengi
• Gaga: Gri-siyah; uç kısmı koyulaşır
• Uçuşta güçlü ve doğrudandır, ama kalkışta yüzeyden koşarak havalanır
• Dalgıç ördeklerdendir – yiyeceğini su altına dalarak alır

Habitat ve Yayılım

• Yayılım alanı: Avrupa, Batı Asya ve Orta Asya’da geniş alanlarda ürer; kışın Kuzey Afrika ve Güney Asya’ya göç eder
• Türkiye’de:
• Özellikle Marmara, İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu'daki göllerde kış göçmeni olarak çok sayıda görülür
• Nadir olarak bazı göllerde ürer (Bafa, Manyas, Eber, Seyfe, Mogan)
• Yaşam alanı:
• Büyük göller, baraj gölleri, sulak düzlükler
• Derinliği 1–3 m olan, su altı bitkisi zengin sularda yoğunlaşır

Ekolojik Rolü

• Beslenme:
• Su altı bitkileri (özellikle Potamogeton, Ceratophyllum)
• Yumuşakçalar, böcek larvaları, kabuklular
• Su altı ekosisteminde otçul ve omnivor rol oynar
• Su kalitesine duyarlı oluşuyla biyolojik gösterge tür olarak kabul edilir
• Kış aylarında büyük sürüler hâlinde yüzerek besin döngüsüne katkıda bulunur

İnsana Zararlılık Durumu

• İnsana doğrudan zararsızdır
• Ancak av hayvanı olarak kaçak avcılık ve kurşun kirliliği riski altındadır
• Nadiren tarım alanlarına yakın barınma durumunda tahıl tohumlarını tüketebilir, ama ekonomik etkisi yok denecek kadar azdır

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

• Kurşun zehirlenmesi riski taşır (özellikle kurşun saçmalarla avlanan bölgelerde)
• Yaralı bireyler çok hassastır, stresle kalp krizi geçirebilir
• Bulunan birey:
• Eldivenle tutulmalı
• Gözü kapatılarak sakinleştirilmeli
• Su geçirmez kutuda taşınıp veteriner / kuş rehabilitasyon merkezine ulaştırılmalıdır
• Kurşun yutmuş bireylerde antidot tedavisi (CaNa2EDTA) uygulanabilir

Tıbbi / Endüstriyel / Bilimsel Kullanım

• Ekotoksikoloji çalışmaları için kullanılır (örneğin: ağır metal birikimi)
• Su kuşları arasında kurşun saçması yutma davranışının en çok gözlendiği türlerden biridir
• Göçmen kuşların popülasyon trendlerini izlemek için kullanılır
• Su kuşu avcılığına yönelik yasal düzenlemelerde referans türdür

İlginç Bilgiler ve Kültürel Notlar

• Türkiye’de “elma başlı ördek” olarak bilinir
• Halk arasında “su köpeği” veya “dalıcı ördek” olarak da adlandırıldığı görülür
• Avcılar arasında popüler bir hedef olmasına rağmen koruma altındaki sulak alanlarda sayıları artmaktadır
• Üreme döneminde erkeklerin baş renginin parlaklığı dişinin eş seçimini etkiler
• “Kızıl baş ördek” ile sık karıştırılır; ama Aythya ferina’nın başı daha yuvarlak ve gözleri daha parlaktır

Bilimsel Kaynaklar ve Referanslar

• BirdLife International (2023). Aythya ferina – Species Factsheet
• Wetlands International (2022). Waterbird Population Estimates
• Türkiye Kuşları Atlası – DADALİST
• Cramp, S. & Simmons, K.E.L. (1983). The Birds of the Western Palearctic
• Eken, G., Bozdoğan, M., et al. (2006). Türkiye'nin Önemli Doğa Alanları
• IUCN Red List – [VU – Hassas Tür olarak listelenmiştir]