Brachodidae

Harika bir güve familyası daha! Brachodidae, Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler) takımına ait, genellikle küçük ila orta boyutlu güvelerden oluşan bir familyadır. Halk arasında yaygın bir Türkçe ismi olmamakla birlikte, İngilizcede bazen "Brachodid Güveler" olarak bilinirler. Geçmişte Sesiidae (Şeffaf Kanatlı Güveler) ile yakın akraba oldukları düşünülse de, güncel sınıflandırmada genellikle Cossoidea üstfamilyası içinde yer alırlar.

Bu familya, birçok türün gündüz uçuşu yapması ve genellikle tek çenekli veya iki çenekli bitkilerin gövdelerinde, köklerinde veya yapraklarında beslenen larvalara sahip olmasıyla karakterize edilir. Bazı türler, özellikle palmiye ve incir gibi ekonomik bitkilerde zarar potansiyeline sahip olabilir.

Aşağıda Brachodidae familyası hakkında detaylı bilgileri bulabilirsiniz:

Brachodidae – Brachodid Güveler (Latince: Brachodidae, tip cinsi olan Brachodes'ten türemiştir. Brachodes kelimesi, Antik Yunanca "brachys" (βραχύς) = kısa ve "odes" (ώδης) = -benzeri kelimelerinin birleşiminden türediği düşünülmektedir. Bu, muhtemelen güvelerin kısa antenlerine veya genel görünümlerine atıfta bulunabilir. "-idae" eki, biyolojik sınıflandırmada familya düzeyini belirtir.)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Lepidoptera – Kelebekler ve Güveler
• Alttakım: Ditrysia
• Üstfamilya: Cossoidea (Daha önce Sesioidea içinde değerlendirilmişlerdir.)
• Familya: Brachodidae Agenjo, 1950

Brachodidae familyası, yaklaşık 3 altfamilya (Brachodinae, Pseudocossinae ve Phycodinae) ve 150'den fazla tanımlanmış türe sahip küçük bir familyadır. Özellikle Palearktik bölgede Brachodes cinsi baskındır.

Morfolojik Özellikler

Brachodidae familyası, genellikle küçük ila orta boyutları, bazı türlerdeki metalik pulları ve gündüz uçuş alışkanlıklarıyla tanınır:

• Boyut: Genellikle küçük ila orta boyutlu güvelerdir. Kanat açıklıkları yaklaşık 10 ila 26 mm arasında değişir.
• Erginler (İmagolar):Genel Görünüm: Vücutları genellikle sağlam yapılıdır. Renkleri türe göre değişkenlik gösterir; bazıları sade gri veya kahverengi tonlarda iken, bazıları siyah üzerine metalik parıltılı veya sarı-turuncu desenli olabilir. Bazı türler, gündüz kelebeklerine veya diğer güve familyalarına (örn. Sesiidae - cam kanatlı güveler) morfolojik olarak benzeyebilirler.
• Kanatlar: Ön kanatlar genellikle dar ila orta genişlikte olup, bazen hafifçe şeffaf olabilir. Bazı türlerde koyu, düzensiz bantlar veya lekeler bulunur. Arka kanatlar genellikle daha kısadır ve ön kanatlara göre daha koyu renkte olabilir. Kanat kenarlarında kısa saçaklar bulunur.
• Baş: Baş nispeten küçüktür. Gözler genellikle büyüktür.
• Antenler: Antenler genellikle ipliksi (filiform) yapıdadır, ancak bazı türlerde hafifçe kalınlaşmış veya taraksı olabilir. Bazı Brachodes türlerinde antenler dikkat çekici derecede uzun olabilir.
• Ağız Parçaları: Gelişmiş, sarmal bir hortum (proboscis) bulunur. Labial palp'ler genellikle kısadır.
• Dinlenme Durumu: Dinlenirken kanatlarını genellikle vücutlarının üzerine çatılı bir şekilde yatırırlar.
• Larvalar (Tırtıllar):Yaşam Tarzı: Larvalar, familya içinde oldukça çeşitli beslenme alışkanlıkları sergiler:
• Kök ve Gövde Deliciler: Birçok tür, tek çenekli bitkilerin (özellikle otlar, sazlar) veya bazı iki çenekli bitkilerin (örn. incir, palmiye) kökleri ve gövdeleri içine oyuk açarak beslenirler.
• Yaprak Beslenicileri: Bazı türler yaprakların üzerinde veya yaprakları bükerek (rulo yaparak) beslenebilir.
• Tohum Beslenicileri: Nadiren tohumlarda beslenmeleri de kaydedilmiştir.
• Konukçu Bitkiler: Konukçu bitki yelpazesi familya içinde geniştir ve altfamilyalara göre farklılık gösterir:
• Brachodinae: Genellikle tek çenekli bitkiler (monokotiledonlar) üzerinde beslenirler (örn. Poaceae - buğdaygiller).
• Phycodinae: Hem tek çenekli hem de iki çenekli bitkiler (dikotiledonlar) üzerinde beslenirler. Özellikle Ficus (incir) türleri ve Cucurbitaceae (kabakgiller) gibi bitkilerde beslenmeleri bilinmektedir.
• Pseudocossinae: Özellikle palmiyeler üzerinde beslenirler.
• Morfoloji: Larvalar genellikle soluk renkli, silindirik ve beslenme alışkanlıklarına uygun olarak güçlü çenelere sahiptir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Habitat: Brachodidae türleri, larvalarının konukçu bitkilerini bulabildikleri çayırlar, stepler, orman kenarları, çalılıklar ve tarım alanları gibi çeşitli habitatlarda yayılış gösterirler. Özellikle kurak ve xerotermik (sıcak ve kuru) bozkır habitatlarında tür çeşitliliği gözlemlenir.
• Ekolojik Rol:Beslenme: Larvalar, konukçu bitkilerin iç dokularını tüketerek bitki otçulları olarak ekosistemde rol alırlar. Bitkinin büyümesini veya verimini etkileyebilirler.
• Besin Zinciri: Larvaları ve erginleri, parazitoitler ve yırtıcılar için bir besin kaynağıdır.
• Bitki Sağlığı / Zararlı Potansiyeli: Genel olarak, Brachodidae familyası geniş ölçekli tarımsal zararlıları içermez, ancak bazı türler lokal olarak belirli ekonomik bitkilerde zarar potansiyeline sahip olabilir:
• Önemli Not:Phycodes radiata: Özellikle Hint Yarımadası ve İran'da incir (Ficus) ağaçlarında ve diğer Moraceae familyası üyelerinde bir "yaprak rulo güvesi" (leaf roller moth) olarak kaydedilmiştir. Larvalar yaprakların üst epidermisinde ve parenkim dokusunda beslenir, yaprakların bükülmesine ve ağ oluşumuna neden olur. Bu durum süs incirlerinde veya meyve incirlerinde hasara yol açabilir.
• Sagalassa valida: Güney Amerika'da (özellikle Kolombiya) palmiye yağı (Elaeis guineensis) ağaçlarının köklerinde önemli bir zararlıdır. Larvalar kök sisteminde beslenerek bitkinin sağlığını ve verimini ciddi şekilde etkileyebilir.
• Bazı türler, özellikle Cucurbitaceae (kabakgiller) familyasından bitkilerde de lokal ve sporadik zararlı olarak rapor edilmiştir. Bu örnekler, familya üyelerinin bazı durumlarda ekonomik önem taşıyabileceğini göstermektedir.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

• Ergin Davranışı: Brachodidae üyelerinin çoğu gündüzleri aktiftir (diurnal) ve güneşli havalarda uçarken veya bitki örtüsü üzerinde dinlenirken gözlemlenebilirler. Nadiren ışık tuzağına gelebilirler.
• Üreme: Dişi güveler, yumurtalarını larvalarının besleneceği uygun konukçu bitkinin gövdesine, yapraklarına veya diğer kısımlarına bırakırlar.
• Yaşam Döngüsü: Holometabol (tam başkalaşım) gösterirler; yumurta, larva (tırtıl), pupa ve ergin evrelerinden oluşur.
• Larvalar: Yumurtadan çıkan genç larvalar, beslenme alışkanlıklarına göre bitki içinde veya üzerinde gelişimlerini sürdürürler. Larval gelişim süresi, türe ve çevresel koşullara bağlı olarak değişir. Bazı kök delikçisi larvaların gelişimi oldukça uzun sürebilir.
• Pupa: Olgunlaşan larvalar, beslendiği bitkinin içinde (gövde veya kök tünelinde) veya toprakta, genellikle ipekten örülmüş bir koza içinde pupa olurlar.
• Ergin Çıkışı: Erginler pupadan çıkarak çiftleşme ve yumurta bırakma amacıyla kısa bir ömür sürerler. Yıl içinde türüne göre bir veya iki nesil verebilirler. Örneğin, Sagalassa valida'nın yaşam döngüsü ortalama 64.1 gün (yumurta 9.2, larva 38.1, prepupa 2.9, pupa 13.9 gün) olarak kaydedilmiştir.

Dağılım

Brachodidae familyası, dünya genelinde yayılış gösterir, ancak Kuzey Amerika hariç tüm kıtalarda bulunur. Özellikle Afrika'nın Sahra Altı bölgeleri, Oryantal bölge (Asya) ve Avustralya'da iyi çalışılmışlardır. Palearktik bölgede Brachodes cinsi neredeyse tek temsilcidir ve türlerin çoğu Küçük Asya, Orta Doğu ve Orta Asya'daki kserotermik bozkır habitatlarında bulunur.

• Türkiye'deki Varlığı ve Türler: Türkiye, Brachodidae familyası için uygun habitatlara sahip olduğu için bu familyadan türler barındırmaktadır.
• Türkiye faunasında Brachodes candefacta (Lederer, 1858), Brachodes caradjae (Rebel, 1902), Brachodes araxella Zagulyaev, 1999 ve Brachodes compar (Staudinger, 1879) gibi Brachodes cinsine ait türler kaydedilmiştir.
• Bu türler genellikle Türkiye'nin doğu ve güneydoğu bölgelerindeki bozkır ekosistemlerinde bulunabilir.

Latince Adının Anlamı

"Brachodidae", familyanın tip cinsi olan Brachodes'ten türemiştir. Brachodes kelimesi, Antik Yunanca "brachys" (βραχύς) = kısa ve "odes" (ώδης) = -benzeri kelimelerinin birleşiminden türediği düşünülmektedir. Bu, muhtemelen güvelerin kısa antenlerine veya genel görünümlerine atıfta bulunabilir. "-idae" eki, biyolojik sınıflandırmada familya düzeyini belirtir.

İlginç Bilgiler

• Gündüz Uçuşu: Birçok güve türü gece aktifken, Brachodidae üyelerinin çoğunun gündüzleri aktif olarak uçuşları, onları gözlemciler için daha erişilebilir kılar ve onları kelebeklerle karıştırma olasılığına yol açabilir.
• Host Bitki Çeşitliliği: Familya içinde, larvaların tek çeneklilerden iki çeneklilere, otlardan ağaçlara kadar çok çeşitli bitkiler üzerinde beslenmesi, bu güvelerin ekolojik adaptasyon yeteneklerini gösterir.
• Farklı Sınıflandırma Tarihçesi: Brachodidae'nin taksonomik yerleşimi zamanla değişmiş, Sesiidae ile olan ilişkisinden Cossoidea içine dahil edilmesine kadar farklı görüşler ortaya konulmuştur, bu da bilimsel sınıflandırmanın dinamik doğasını gösterir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

• Efsane 1: Tüm güveler geceleri uçar ve sıkıcıdır.
• Gerçek: Brachodidae gibi familyalar, gündüzleri aktif olan ve bazen parlak renk ve desenlere sahip güve türlerini içerir.
• Efsane 2: Sadece büyük güveler tarım zararlısı olabilir.
• Gerçek: Phycodes radiata (incir) veya Sagalassa valida (palmiye) gibi küçük Brachodidae türleri, belirli ekonomik bitkilerde önemli zararlara neden olabilir.
• Efsane 3: Köklere veya gövdelere zarar veren tüm böcekler aynıdır.
• Gerçek: Kök ve gövde deliciliği, birçok farklı böcek taksonunda (güveler, böcekler) görülen bir davranıştır. Brachodidae de bu tür bir zarara neden olan familyalardan biridir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Kallies, A. (2013). A new species of Brachodes Guenée (Lepidoptera, Sesioidea, Brachodidae) from Tibet. Nota lepidopterologica, 36(2), 159-160. (Taksonomi ve Palearktik dağılım üzerine.)
• Nieukerken, E. J. van, et al. (2011). Order Lepidoptera Linnaeus, 1758. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness. Zootaxa, 3148, 212-221. (Güncel sınıflandırma bilgileri.)
• Kumar, D., & Ramamurthy, V. V. (2010). Morphology and bionomics of Phycodes radiata, Ochsenheimer (Lepidoptera: Brachodidae) from India. Annals of Entomology, 28(1), 17-23. (P. radiata'nın biyolojisi ve zararı üzerine.)
• Sendoya-Corrales, C. A., et al. (2024). Biology and population dynamics of adult Sagalassa valida Walker, 1856 (Lepidoptera: Brachodidae), the oil palm root borer in Colombia. Journal of Oil Palm Research, 36(2), 393-408. (S. valida'nın yaşam döngüsü ve zararı üzerine.)
• Kallies, A. (2016). The Brachodidae of Sub-Saharan Africa (Lepidoptera, Cossoidea), with implications for the origin of the family. Zootaxa, 4083(1), 1-84. (Afrika dağılımı ve familya kökeni üzerine.)
• Koçak, A. Ö., & Kemal, M. (2008). Checklist of the Lepidoptera of Turkey. Centre for Entomological Studies Ankara. (Türkiye'deki türlerin listesi.)
• Ellis, W. N. (2001-2025). Plant Parasites of Europe. (Türlerin konukçu bitkileri ve zararları üzerine genel veri tabanı.)
• Fauna Europaea – Brachodidae. (Avrupa'daki türlerin dağılımı ve taksonomisi.)
• GBIF.org – Brachodidae family records. (Böcek taksonları hakkında geniş veri tabanı.)
• Wikipedia – Brachodidae, Phycodes. (Bilimsel bilgiler için genel referans ve çapraz kontrol.)
• Michael Kurz - Own work