Dorcus parallelipipedus

Dorcus parallelipipedus

(Latince ad anlamı: "parallelipipedus" = paralel kenarlı prizma gibi; vücudunun düz ve simetrik yapısına atıfla)

Tam Taksonomik Sınıflandırma

• Alem (Regnum): Animalia – Hayvanlar
• Şube (Phylum): Arthropoda – Eklem bacaklılar
• Sınıf (Classis): Insecta – Böcekler
• Takım (Ordo): Coleoptera – Gerçek böcekler
• Alttakım (Subordo): Polyphaga
• Üst familya (Superfamilia): Scarabaeoidea – Kınkanatlılar
• Familya (Familia): Lucanidae – Geyik böcekleri
• Cins (Genus): Dorcus
• Tür (Species): Dorcus parallelipipedus (Linnaeus, 1758)

İngilizce Adı ve Türkçesi

• İngilizce adı: Lesser stag beetle
• Türkçesi (önerilen): Küçük geyik böceği veya Kara dorcus böceği

Genel Tanım ve Morfoloji

Dorcus parallelipipedus, Avrupa ve Batı Asya’da yaygın, küçük ve mat siyah renkli, düz gövdeli bir geyik böceği türüdür. Erkeklerde iri çeneler, dişilerde daha kısa mandibulalar bulunur.

• Boyut: ♂ 18–32 mm, ♀ 18–25 mm
• Vücut: Kısa, düz kenarlı, mat siyah ya da koyu kahverengi
• Çene (mandibula): Erkeklerde büyüktür ama Lucanus cervus’tan (büyük geyik böceği) çok daha kısa
• Anten: Dirsekli, uçta taraksı yapılı
• Kanatlar: Kınkanat (elytra) altında iyi gelişmiştir; nadiren uçar
• Cilt dokusu: Pürüzsüz değil, hafif noktalı ve granüllü görünümde

Yaşam Alanı ve Ekoloji

• Habitat: Yaprak döken ormanlar, meşe-kestane korulukları, bahçeler, çürümüş odun yığınları
• Beslenme (larva): Çürüyen sert odun (özellikle meşe ve kayın)
• Beslenme (ergin): Ağaç özsuyu, meyve suları, nadiren olgun meyve
• Aktivite: Genellikle akşam saatlerinde aktiftir
• Yaşam süresi: Larva dönemi 2–3 yıl, ergin yaşam 2–4 ay
• Yayılım: Avrupa’nın büyük kısmı; Türkiye’de Trakya ve Batı Karadeniz’de kayıtlıdır

Zehirlilik ve İnsanlara Etki

• Zehirli değildir
• İnsanlara zararsız; saldırganlık göstermez
• Erkek bireylerin çeneleri büyük olsa da ısırmaz veya zarar vermez
• Ele alınırken kendini savunmak için çene veya bacaklarını kullanabilir
• Isırıklar nadiren cilt yüzeyinde iz bırakır; toksik değildir

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

• Isırma durumunda basit temizlik yeterlidir
• Antiseptik uygulanabilir
• Alerjik bireylerde hafif kızarıklık olursa soğuk kompres önerilir
• Tıbbi müdahale gerekmez

Karıştırılabilecek Türler

TürAyırt Edici ÖzellikDurumLucanus cervusÇok daha iri, parlak kınkanatlı, çeneler daha uzunEn büyük geyik böceğiDorcus brevisDaha küçük, anten segmenti farklıNadir, Akdeniz’e özgüSinodendron cylindricumSilindirik, küçük, parlak ve boynuzludurFarklı familyadan

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Geyik böcekleri zehirlidir
2. Gerçek: Hayır, hiçbir Lucanidae türü zehirli değildir
3. Efsane: Çeneleriyle insanlara saldırır
4. Gerçek: Çeneleri rakip erkeklerle mücadele içindir, insanlara karşı kullanılmaz
5. Efsane: Sadece büyük türler geyik böceğidir
6. Gerçek: Dorcus türleri daha küçük ama aynı familyaya aittir
7. Efsane: Ağaçlara zarar verirler
8. Gerçek: Aksine, çürümüş odunla beslenerek doğada ayrıştırıcı rol üstlenirler
9. Efsane: Kara böcek olduğu için uğursuzdur
10. Gerçek: Tam tersine, doğanın sağlıklı işlediğine işaret eden göstergelerdendir

İlginç Bilgiler

• Larvaları çürümüş odunu 2–3 yıl boyunca yavaşça tüketerek ayrıştırır
• Erkekler, dişileri etkilemek için rakiplerini çeneleriyle kaldırabilir
• Nadiren uçar, ama sıcak ve nemli yaz akşamlarında ışığa yönelerek görülebilir
• Doğada görülmesi zorlaştığı için Avrupa’da bazı bölgelerde koruma altındadır
• Türkiye’de Lucanus cervus kadar tanınmasa da, ekosistem açısından aynı derecede önemlidir

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Harvey, D.J., et al. (2011). The status of the stag beetle (Lucanus cervus) in Europe
• Evans, M. (2003). Beetles of Britain and Europe
• Kabalak, M., et al. (2020). Türkiye Lucanidae (Geyik Böcekleri) Faunası Üzerine Yeni Veriler
• Türk Entomoloji Dergisi (2022). Dorcus parallelipipedus’un Batı Karadeniz Dağılımı