Etmopterus spinax

Etmopterus spinax, Köpekbalıkları takımı Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları) içinde, Etmopteridae familyasına (Fener Köpekbalığıgiller) ait, küçük boyutlu bir derin deniz köpekbalığı türüdür. Halk arasında Siyah Işıklı Köpekbalığı veya Kadife Karınlı Fener Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, denizlerin alacakaranlık bölgelerinde yaşar ve karın bölgesinde ışık üreten organlara (fotofor) sahip olmasıyla bilim dünyasında büyük ilgi çeker.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Siyah Işıklı Köpekbalığı, Doğu Atlantik (Norveç'ten Güney Afrika'ya) ve Akdeniz'in derin sularında geniş bir dağılıma sahiptir. Akdeniz'in en yaygın ve en bol bulunan derin deniz köpekbalığı türlerinden biridir. Türkiye'nin Akdeniz ve Ege'deki derin kıta yamacı sularında önemli bir popülasyonu bulunur. Yoğun popülasyonuna rağmen, düşük üreme hızı nedeniyle derin deniz avcılığı baskısına karşı hassastır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları)
• Aile (Family):: Etmopteridae (Fener Köpekbalığıgiller)
• Cins (Genus):: Etmopterus
• Tür (Species):: Etmopterus spinax (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Küçük bir köpekbalığı türüdür; genellikle 45–60 cm uzunluğundadır, nadiren daha büyük olur.
• Deri ve Renk: Derisi kadife benzeri, koyu siyah veya koyu kahverengidir ve bu rengi alttan gelen zayıf ışığa karşı görünmezlik sağlamaya yardımcı olur.
• Yüzgeçler ve Dikenler (Ayırt Edici Özellik): Anal yüzgeci yoktur (Squaliformes takımı özelliği). Her iki sırt yüzgecinin de önünde belirgin, keskin ve zehirsiz bir diken bulunur.
• Biyolüminesans (Eşsiz Özellik): Karnının ve yanlarının alt kısımları, fotofor adı verilen binlerce ışık üreten organla kaplıdır. Bu organlar, köpekbalığının üzerindeki sudan sızan ışıkla eşleşen, düşük yoğunlukta bir ışık yayarak kontr-aydınlatma (counter-illumination) yoluyla aşağıdan gelen yırtıcılara karşı kendisini kamufle etmesini sağlar.
• Gözler: Derin su yaşamına uygun olarak büyük gözlere sahiptir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Kıta sahanlığı ve kıta yamacının üst bölümlerinde, tipik olarak 70 ila 2000 metre arasındaki derinliklerde yaşar (en yaygın olarak 200-500 metre). Bentopelajik (dipte ve su kolonunda) bir yaşam sürer.
• Davranış: Gece aktifleşen bir türdür ve beslenmek için dikey olarak göç eder. Biolüminesans yeteneği, derin denizlerde hayatta kalma stratejisinin kilit unsurudur.
• Diyet: Diyeti; küçük kemikli balıklar, kabuklular (özellikle karidesler) ve kafadanbacaklılardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür (genellikle 6 ila 20 yavru). Cinsel olgunluğa geç ulaşır ve bu da onu avcılığa karşı hassas kılar.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Yavaş üreme hızı ve yaşadığı derin su habitatlarındaki yoğun balıkçılık nedeniyle küresel olarak IUCN tarafından "Tehdite Yakın" (Near Threatened - NT) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Akdeniz'de yaygın olmasına rağmen, aşırı derin deniz balıkçılığı nedeniyle yerel popülasyonlar tehlike altındadır.
• Tehditler: Derin deniz trolü ve uzun olta balıkçılığında sıklıkla yan av (bycatch) olarak yakalanır. Eti ticari olarak değerlendirilmese de, karaciğer yağı (skualen) için hedeflenebilir. Yakalanma sıklığı, Akdeniz'de büyük bir tehdit oluşturur.
• Ekolojik Rolü: Yaşadığı alacakaranlık (mezopelajik) bölgesindeki gıda ağında önemli bir rol oynar.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Finucci, B. (2020). Etmopterus spinax. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
• Not: Siyah Işıklı Köpekbalığı, derin denizlerdeki gizlenme stratejileri ve biolüminesans özellikleriyle, okyanusun derinliklerindeki evrimin çarpıcı örneklerinden biridir.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/72998708