Jynx torquilla

Jynx torquilla, Piciformes (Ağaçkakanlar) takımının, Picidae (Ağaçkakangiller) familyasına ait, küçük boyutlu ve benzersiz davranışlarıyla tanınan bir kuş türüdür. Halk arasında Boyun Çeviren veya Boyunburan olarak bilinir. Diğer ağaçkakanların çoğunun aksine göçmen olması ve esas besin kaynağının karıncalar olması nedeniyle familyası içinde özel bir yere sahiptir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Boyun Çeviren, Palearktik bölgenin geniş bir alanında ürer ve kışlamak için Sahra Altı Afrika ile Güney Asya'ya kadar göç eder. Bu göçmen ağaçkakan türü için Türkiye, önemli bir üreme, geçiş ve konaklama alanıdır. Adını, yuvasını savunurken sergilediği yırtıcı bir yılana benzeyen savunma mekanizmasından alır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class): Aves (Kuşlar)
• Takım (Order):: Piciformes (Ağaçkakanlar)
• Aile (Family):: Picidae (Ağaçkakangiller)
• Cins (Genus):: Jynx
• Tür (Species):: Jynx torquilla Linnaeus, 1758

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut ve Görünüm: Yaklaşık 16–18 cm uzunluğunda, küçük bir kuştur. En ayırt edici özelliği, kendisini arka plana karıştırabilen mükemmel bir kamuflaj sağlayan karmaşık, benekli (göz alıcı gri, kahverengi ve siyah) tüy desenidir.
• Kuyruk ve Duruş: Diğer ağaçkakanlardan farklı olarak, tırmanırken destek görevi gören sert kuyruk tüyleri yoktur. Bu nedenle, ağaç gövdelerinde tipik ağaçkakan duruşuyla destek alarak dik duramaz, daha çok dallarda ve yatay yüzeylerde bulunur.
• Dil ve Gaga: Gagası diğer ağaçkakanlara göre daha kısadır, ancak ağaçkakan familyasına özgü olan uzun, yapışkan ve fırlatılabilir bir dile sahiptir; bu dil, ana besini olan karıncaları yakalamak için idealdir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Savunma Mekanizması (Boyun Çevirme): Türün en ünlü özelliği ve isminin kaynağı olan bu davranış, yuva deliğinde (çoğunlukla doğal bir oyuk veya başka bir kuşun oyuğu) rahatsız edildiğinde sergilenir. Kuş, başını ve boynunu hızlı ve yılanvari hareketlerle büker, tıslama benzeri sesler çıkarır ve gözlerini kısar. Bu, potansiyel yırtıcıları (özellikle yılanları) caydırmayı amaçlayan bir mimikri örneğidir.
• Habitat: Açık ormanlık alanlar, kenar ormanlar, meyve bahçeleri, parklar ve yaşlı ağaçların bulunduğu çitler gibi alanları tercih eder. Yuva yapmak için kendi deliğini oymaz; hazırda bulunan ağaç oyuklarını veya yuva kutularını kullanır.
• Beslenme: Diyetinin neredeyse tamamı karıncalar ve onların larvaları/pupalarından oluşur. Uzun dilini, karınca yuvalarına sokarak avını toplar.
• Göç: Ağaçkakangiller familyasındaki tek düzenli göçmen türdür. Ilıman Avrupa ve Asya'da ürer ve kışı tropik veya subtropik bölgelerde geçirir.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Küresel olarak IUCN tarafından "Asgari Endişe" (Least Concern - LC) olarak sınıflandırılsa da, Batı ve Kuzey Avrupa'nın birçok bölgesinde popülasyonları ciddi düşüş göstermiştir.
• Tehditler:
• Habitat Kaybı: Eski meyve bahçelerinin ve yaşlı, içi boş ağaçların bulunduğu ormanlık alanların kaybı veya yenilenmesi.
• Besin Kaynağı Azalması: Tarım ilaçları ve değişen tarım yöntemleri nedeniyle ana besin kaynakları olan karınca popülasyonlarının azalması.
• Yuva Yeri Rekabeti: Yuvalık olarak kullandığı ağaç oyukları için Sığırcık (Sturnus vulgaris) gibi daha rekabetçi türlerle mücadele etmek zorunda kalması.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Gorman, G. (2014). Woodpeckers of the World: The Complete Guide. Helm.
• Cramp, S. (Ed.). (1985). Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa: The Birds of the Western Palearctic. Oxford University Press.
• BirdLife International. (2018). Jynx torquilla. The IUCN Red List of Threatened Species 2018.
• Fotoğraf: Can KARAYEL