Petromyzontidae

Petromyzontidae, yaygın olarak Taşemenler (Lampreys) olarak bilinen, çenesiz balıklar (Agnatha) sınıfına ait ilkel omurgalıları içeren bir ailedir. Bu canlılar, modern kemikli balıkların (Osteichthyes) ve kıkırdaklı balıkların (Chondrichthyes) ortaya çıkmasından milyonlarca yıl önce evrimleşmiş olmaları nedeniyle, deniz biyolojisi açısından büyük öneme sahiptir.

1. Taksonomik Konum ve Genel Özellikler

Taşemenler, balık olarak adlandırılmalarına rağmen, modern balıkların (çeneli omurgalılar) aksine çenesi olmayan ve anatomik yapısı oldukça farklı olan ilkel bir grubu temsil eder.

• Sınıflandırma: Kıkırdaklı bir iskelete sahiptirler, ancak köpek balıkları ve vatozlardan farklı olarak Hagfish'lerle (Bıyıklı Balıklar) birlikte Çenesiz Balıklar (Agnatha) üst sınıfında yer alırlar.
• Vücut Yapısı: Vücutları uzun, silindirik ve yılan balığına benzer. Derileri pulsuzdur.
• Kanıtlanmış Yaş: Fosilleri, 360 milyon yıl öncesine kadar uzanmaktadır ve bu da onları "yaşayan fosil" olarak adlandırılan canlılar arasına sokar.

2. Fiziksel Yapı ve Morfoloji

Petromyzontidae familyasını diğer balıklardan ayıran temel morfolojik özellikler şunlardır:

• Çenesiz Ağız: Çene kemiği yerine, avına güçlü bir şekilde tutunmak için kullanılan, kıkırdaklı destekli, huni şeklinde, emici bir ağza sahiptirler.
• Dişler: Emici ağızlarının içi ve dilleri, avının derisini ve etini raspalamak için kullanılan keskin, kiretinize benzer diş sıralarıyla kaplıdır.
• Yüzgeçler: Eşleşmiş yüzgeçleri yoktur (göğüs ve karın yüzgeçleri eksiktir); sadece sırt ve kuyruk yüzgeçleri bulunur.
• Solungaç Delikleri: Başın her iki yanında, yedişer adet olmak üzere belirgin yedi solungaç deliği (faringeal açıklık) bulunur.

3. Yaşam Döngüsü ve Ekolojik Rol

Taşemenler ailesinin yaşam döngüsü, diğer balıklardan köklü bir şekilde farklılık gösterir ve ekosistemde iki zıt rol üstlenir:

• Anadrom Yaşam Döngüsü: Familyadaki çoğu tür (örneğin Petromyzon marinus), anadromdur. Yetişkinlik dönemini deniz veya göl gibi büyük su kütlelerinde geçirir, ancak üremek için nehir veya dere gibi tatlı sulara göç ederler.
• Larva Dönemi (Ammocoetes): Yumurtadan çıkan larvalara "Ammocoetes" adı verilir. Bu larvalar, yıllarca nehirlerin çamurlu diplerinde gömülü kalır ve zararsız filtre besleyiciler olarak sucul ortamdaki organik maddeleri süzerek beslenirler. Bu dönem, 7 yıla kadar sürebilir.
• Parazitik Yetişkinlik: Larvalar, metamorfoz geçirip yetişkin forma dönüştükten sonra parazitik yaşam tarzına başlarlar. Büyük balıklara tutunur ve kanları ile vücut sıvılarını emerek beslenirler. Bu beslenme biçimi, özellikle istilacı oldukları ekosistemlerde (Büyük Göller gibi) büyük ekonomik zarara yol açabilir.

4. Koruma Durumu ve Tehditler

Taşemenler, dünya çapında tehdit altında olan bir grup olmasalar da, yaşadıkları habitatlar nedeniyle ciddi zorluklarla karşılaşırlar:

• Barajlar ve Engeller: Anadrom doğaları gereği üremek için nehirlerin yukarı kısımlarına göç etmek zorundadırlar. Barajlar, bentler ve diğer su yapıları, göç yollarını keserek ve üreme habitatlarına erişimi engelleyerek popülasyonları için en büyük tehdidi oluşturur.
• Kirlilik: Larva dönemini nehir diplerinde geçirmeleri nedeniyle, nehir sistemlerindeki kirliliğe ve tortulaşmaya karşı son derece hassastırlar.
• İstilacı Statüsü: Deniz Taşemeni (P. marinus) türünün Kuzey Amerika'daki Büyük Göller'e istilacı olarak girmesi, ticari balık popülasyonları üzerindeki yıkıcı etkisi nedeniyle, bu familyaya karşı küresel çapta mücadele programlarının geliştirilmesine yol açmıştır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Hardisty, M. W. (1986). Petromyzon marinus. FAO Species Catalogue.
• Potter, I. C., Gill, H. S., & Allen, M. G. (2015). The lamprey family Petromyzontidae.
• Not: Petromyzontidae ailesi üyeleri, Dünya'nın ilk omurgalılarının hayatta kalan son temsilcileri oldukları için, evrimsel biyoloji ve su ekolojisi açısından korunmaları gereken benzersiz türlerdir.
• Fotoğraf: https://en.wikipedia.org/wiki/Petromyzontidae#/media/File:Petromyzon_marinus2.jpg