Phoridae

Phoridae – Şişmanboyunlu Sinekler veya Yumru Sinekler

(Kafalarının gövdeye göre küçük, torakslarının şişkin olmasıyla tanınan, birçok ekolojik nişe uyum sağlamış ve bazı türleri oldukça önemli medikal, biyolojik veya adli öneme sahip bir çiftkanatlı familyasıdır.)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Diptera – Çiftkanatlılar
• Alt Takım: Brachycera
• Üst Familya: Platypezoidea
• Familya: Phoridae Curtis, 1833

Morfolojik Özellikler

• Vücut Yapısı: Genellikle küçük (0.5–6 mm), kambur veya yumru görünüşlüdür.
• Kanatlar: Damar yapısı çok sadeleşmiştir. Dinlenme sırasında genellikle çatılı biçimde tutulur.
• Anten: Kısa, arista uçlu ve genellikle gövdeye gömülü.
• Bacaklar: Koşmaya adapte; bazı türlerde arka bacaklar oldukça büyüktür.
• Gözler: Küçük bileşik gözler; bazı türlerde basit gözler de bulunabilir.
• Ağız Yapısı: Türden türe farklılık gösterir; sıvı besin alımı için uyarlanmıştır.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Dağılım: Dünya çapında yaygındır. Toprak üstü organik artıklar, mantarlar, çürümüş et, mezarlıklar, termit yuvaları gibi çok çeşitli habitatlarda yaşarlar.
• Habitat: Kompost, çürümüş meyve-sebze yığınları, hayvan leşleri, hastaneler, tuvalet boruları, hayvan barınakları, arı kovanları.
• Ekolojik Rol: Saprotrofik, nekrofag, mikofag, parazitoit, parazit ve simbiyotik türleri vardır. Ekosistemlerin ayrıştırıcı grubunda önemli yer tutarlar.

Beslenme

• Yetişkinler: Nektar, çürük meyve sıvısı, mantar özsuları ve bazen leşlerle beslenir.
• Larvalar: Bazı türler çürük organik maddeleri tüketirken; bazıları karınca, arı, termit kolonilerine girerek larva veya pupalarla beslenir.
• Pseudacteon cinsi, karıncaların içine yumurta bırakarak onların başlarını düşürmeye neden olur.

Tıbbi ve Veterinerlik Önemi

• Hastanelerde, özellikle yara enfeksiyonlarının olduğu ortamlarda görülmeleri mümkündür.
• Bazı türlerin larvaları miyazis (canlı doku üzerinde larva gelişimi) oluşturabilir.
• Tropikal bölgelerde, bazı türler göz, burun ve genital bölgelerde invazyon yapabilir.

İnsana Zararlılık Durumu

• Bazı türler tıbbi açıdan tehlikelidir.
• Enfekte dokularda miyazis gelişimine neden olabilirler.
• Aynı zamanda kanalizasyon ve çöp alanlarından hastalık etmenlerini pasif olarak taşıyabilirler.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Eğer Phoridae larvası bir yaranın içinde tespit edilirse, en kısa sürede çıkarılmalı ve yaranın antiseptiklerle temizliği yapılmalıdır.
• Gelişmiş enfeksiyon durumlarında hekim kontrolünde antibiyotik tedavisi uygulanmalıdır.
• Hijyenik koşulların sağlanması, bu türlerin çevreye ulaşmasını engeller.

Bilimsel ve Endüstriyel Kullanım

• Adli entomoloji: Ceset çürüme evrelerinin analizinde kullanılırlar; özellikle iç ortam ölümlerinde ilk kolonize olan sineklerdendir.
• Biyolojik mücadele: Pseudacteon türleri, istilacı kırmızı ateş karıncalarına karşı biyolojik ajan olarak kullanılmaktadır.
• Mikofag türler mantar zararlılarının kontrolünde araştırılmaktadır.

Latince Ad Anlamı

“Phoridae” adı, Latince “phora” kökünden gelir; “taşıyan, taşıyıcı” anlamındadır. Bu ad, larvalarının iç organlara ya da diğer böceklere taşınmasıyla ilişkili olabilir.

Türkiye'de Görülen Türler

Türkiye'de Phoridae familyasına ait kayıtlar sınırlı olmakla birlikte özellikle sıcak mevsimlerde, çöplükler, mutfaklar, hayvan barınakları ve kanalizasyon çevresinde bireylerine rastlanabilir. Muhtemel cinsler:

• Megaselia spp.
• Dohrniphora spp.
• Anevrina spp.

Halkın Merak Edebileceği İlginç Bilgiler

• Bu familyaya ait bazı türler koşarken uçar gibi görünebilir çünkü oldukça hızlı hareket ederler ve kısa mesafeleri kanat çırpmadan atlayarak geçebilirler.
• Pseudacteon türleri, karıncaların beynine saldırarak başlarını düşürmeleriyle tanınır; bu davranış bilim dünyasında büyük ilgi görmüştür.
• Hastane ortamlarında görülmeleri nedeniyle “hastane sineği” olarak da anılırlar.
• Küçük boyutları nedeniyle genellikle gözden kaçarlar; ancak büyük enfeksiyonların kaynağı olabilirler.
• Bazı Phorid larvaları mezarlarda mumyalaşma veya çürüme evrelerini hızlandırır; bu özellik adli entomologlar tarafından cinayet çözümlerinde kullanılır.

Bilgi ve araştırma:

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Disney, R.H.L. (1994). Scuttle flies: The Phoridae. Chapman & Hall.
• Brown, B.V. (2012). Phorid flies (Diptera: Phoridae) of the world. Natural History Museum of Los Angeles County.
• Smith, K.G.V. (1986). A Manual of Forensic Entomology. Cornell University Press.