Polistes dominula

(Christ, 1791)

Türkçe ad: Avrupa Kâğıt Eşekarısı / Ortak Kağıt Yaban Arısı

Latince Anlamı:

• Cins adı – Polistes: Antik Yunanca polis (şehir/toplum) kökünden türetilmiştir; sosyal yapıya sahip olduklarını ifade eder.
• Tür adı – dominula: Latince domina (kadın lider, hanımefendi) → “küçük hâkim, dişi egemen” anlamında kullanılır.
• Toplam anlam: “Dişi liderli sosyal arı türü”

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia
• Şube: Arthropoda
• Sınıf: Insecta
• Takım: Hymenoptera (Zar kanatlılar)
• Familya: Vespidae (Yaban arıları)
• Alt familya: Polistinae
• Cins: Polistes
• Tür: Polistes dominula

Morfolojik Tanım

• Boyut: 10–15 mm (kraliçe bireyler daha büyüktür)
• Renk:
• Siyah vücut üzerinde parlak sarı bantlar ve noktalar
• Antenler turuncumsu, bacaklar sarımsı
• Vücut şekli: Zarif, uzun bacaklı ve ince bel (petiolus)
• Kanatlar: Saydam kahverengimsi, dinlenme sırasında boyuna katlanır
• Ayrıcalıklı belirti: Yüz bölgesinde 3 nokta veya desenli benek görülür

Yayılış ve Habitat

• Doğal yayılım: Güney Avrupa, Batı Asya
• İstilacı yayılım: Kuzey Amerika, Güney Afrika, Avustralya, Arjantin
• Türkiye:
• Tüm bölgelerde yaygındır; şehirlerde, kırsal alanlarda, tarım arazilerinde sık görülür
• Habitat:
• Ev çatısı altları, çit aralıkları, ağaç kovukları, çalı dipleri gibi korunaklı yerlerde yuva kurar
• Tarla ve bahçelerde bol bulunur

Ekoloji ve Yaşam Döngüsü

• Koloni yapısı:
• Yıllık döngüye sahip yarı sosyal türdür
• Baharda kraliçe tek başına koloni kurar, yazın işçiler çalışır, sonbaharda yeni kraliçeler çıkar
• Beslenme:
• Etçil larvalar için: Sinek, tırtıl, böcek parçaları
• Ergin bireyler: Nektar, meyve özleri, bazen tatlı içecekler
• Yumurtlama:
• Kraliçe petek gözlerine yumurtalarını bırakır
• Yuvalar:
• Kartonimsi kağıt benzeri maddeden yapılır (çiğnenmiş selüloz + tükürük)
• Açıkta, sarkık biçimde ve tek katlı petekli yapılar oluşturur

İnsana Zararlılık Durumu

• Zehirli ve saldırgan olabilir
• Özellikle yuvaya yaklaşılırsa savunma davranışı gösterir
• Sokması acı verici, bazen alerjik reaksiyona neden olabilir
• Çoklu sokmalarda tıbbi müdahale gerekebilir
• Özellikle çocuklar, yaşlılar ve alerjik bireyler için risklidir
• Genellikle insanlardan uzak durur, ama açık yiyecekler çekici olabilir

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Temas sonrası etkiler:
• Anlık ağrı, kızarıklık, şişlik, kaşıntı
• Alerjik bünyelerde: Nefes darlığı, bayılma, anafilaktik şok
• İlk yardım:
• Sokulan yer soğuk su veya buzla soğutulmalı
• Ağrı ve şişlik için antihistaminik krem veya tablet kullanılabilir
• Kaşımaktan kaçınılmalı
• Tıbbi müdahale:
• Alerjik bireyler için: Adrenalin (epinefrin) oto-enjektörü
• Çoklu sokmalarda veya yüzde sokmalarda doktora başvurulmalı
• Şiddetli durumlarda acil sağlık hizmeti çağrılmalıdır

Ekolojik Rol ve Bilimsel Önemi

• Zararlı böcekleri avladığı için doğal biyolojik mücadelede etkilidir
• Polistes türleri, sosyal davranış evrimi üzerine model organizmalardır
• İstilacı bölgelerde yerli arı türlerini tehdit edebilir
• Bitki polenlerini de taşıdıkları için dolaylı tozlaşmaya katkı sağlarlar

İlginç Bilgiler

• Kraliçe baskın birey olur; kimyasal feromonlarla diğer dişileri baskılar
• Kardeş kraliçeler birlikte yuva kurabilir ama sonunda biri baskın olur
• Aynı koloni bireyleri yüz desenlerinden birbirini tanıyabilir
• İstilacı olduğu bölgelerde insan yerleşimlerine çok kolay uyum sağlar

Kaynakça

• Cervo, R. et al. (2000). Polistes dominulus: a model for the study of invasion biology
• Gamboa, G.J. et al. (2004). Social structure and colony recognition in Polistes
• Fauna Europaea – Polistes dominula
• Türkiye Entomoloji Bülteni
• Turillazzi, S. (1991). The Biology of Paper Wasps