Psychodidae

Psychodidae – Güve Sinekleri veya Tırtıl Sinekleri

(Küçük boyutları, tüylü kanatları ve bazı türlerinin insan sağlığı açısından önemiyle bilinen, nemli alanlarda yaygın olarak bulunan çiftkanatlı sinek familyasıdır.)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Diptera – Çiftkanatlılar
• Alt Takım: Nematocera
• Üst Familya: Psychodoidea
• Familya: Psychodidae Newman, 1834

Morfolojik Özellikler

• Vücut Yapısı: Genellikle çok küçük (1.5–5 mm); yoğun kıllarla kaplı vücut ve kanatlar.
• Kanatlar: Geniş ve kalp şeklinde; tüylerle kaplı, kelebekleri andıran bir görünüm verir. Dinlenme sırasında çatılı biçimde tutulur.
• Anten: Uzun ve boncuk dizisi gibi segmentlidir (15–16 segment); tüylü olabilir.
• Bacaklar: İnce, genellikle kısa.
• Gözler: Küçük bileşik gözler; başın yanlarına yerleşmiştir.
• Renk: Genellikle gri, kahverengi veya sarımsı.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Dağılım: Dünya çapında yaygındır; özellikle nemli, gölgeli ve kirli alanlarda yoğunlaşır.
• Habitat: Kanalizasyonlar, banyo giderleri, lağım sistemleri, nemli bodrumlar, mağaralar, çürümüş yaprak tabakaları ve yosunlu taşlar.
• Ekolojik Rol: Organik maddenin ayrışmasını sağlayarak biyolojik arıtım sistemlerinde faydalı rol oynarlar. Larvaları, detritivordur.

Beslenme

• Yetişkinler: Çoğu tür beslenmez veya çok az sıvı alır. Nektar veya suyla beslenen türler olabilir.
• Larvalar: Çürüyen organik madde, bakteri ve mantarlarla beslenir; biyolojik filtrasyon sistemlerinin önemli parçalarıdır.

Tıbbi ve Veterinerlik Önemi

• Bazı Phlebotominae (tatarcık) alt familyasına ait türler, Leishmania parazitini taşıyarak şark çıbanı (kutanöz leyşmanyazis) ve visseral leyşmanyazis gibi hastalıkların vektörüdür.
• Diğer Psychodinae alt familyası üyeleri (örneğin Clogmia albipunctata) sağlık açısından genellikle zararsızdır, ancak yoğun üreme durumunda hijyen sorunlarına yol açabilir.

İnsana Zararlılık Durumu

• Zehirli değildir.
• Psychodinae alt familyasındaki bireyler ısırmaz ve hastalık taşımaz.
• Phlebotominae alt familyasında yer alan türler ise kan emer ve zoonotik hastalık taşıyıcısı olabilir.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Isırıcı olmayan türlerde müdahale gerekmez.
• Tatarcık (Phlebotominae) ısırıklarında şişlik, kaşıntı ve ağrı oluşabilir; antihistaminik kremlerle giderilebilir.
• Leishmania bulaşı şüphesi varsa, acilen bulaşıcı hastalık uzmanına başvurulmalıdır.
• Ev içi türlerin kontrolü için nemli alanların kurutulması ve gider temizlikleri önerilir.

Bilimsel ve Endüstriyel Kullanım

• Adli entomoloji, parazitoloji ve epidemiyoloji araştırmalarında kullanılır.
• Biyolojik arıtma tesislerinde larvalarının organik yükü azaltıcı etkisi araştırılmaktadır.
• Tatarcık türleri, zoonotik vektör kontrol çalışmalarının merkezindedir.

Latince Ad Anlamı

“Psychodidae” adı, Eski Yunanca psychē (kelebek, ruh) kelimesinden gelir. Bu ad, familya bireylerinin kanatlarının kelebek benzeri yapısına işaret eder.

Türkiye'de Görülen Türler

Türkiye’de Psychodidae familyasına ait hem Phlebotominae (tatarcıklar) hem de Psychodinae (güve sinekleri) alt familyalarından türler yaygındır.

• Phlebotomus papatasi – Şark çıbanı vektörü
• Phlebotomus perfiliewi
• Clogmia albipunctata – Kanalizasyon sineği, banyo sineği
• Psychoda alternata

Yaz aylarında nemli alanlarda popülasyonları artar; bazı türler iç ortamlarda çoğalabilir.

Halkın Merak Edebileceği İlginç Bilgiler

• Güve sinekleri banyolarda ve tuvaletlerde yoğunlaşabilir, ancak çoğu tür zararsızdır.
• Phlebotominae türlerinin dişileri, kan emmek zorundadır; çünkü yumurta gelişimi için kana ihtiyaç duyarlar.
• Leishmania parazitini taşıyan türler yalnızca dişi bireylerdir.
• Tüylerle kaplı oldukları için üzerine su damladığında hızla bozulurlar; bu yüzden fazla ıslak yüzeylerde görülmezler.
• Yavaş ve düzensiz uçtukları için genellikle duvarlarda hareketsiz şekilde görülürler.

Bilgi ve araştırma:

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Killick-Kendrick, R. (1990). Phlebotomine vectors of the leishmaniases: a review. Medical and Veterinary Entomology.
• Lane, R.P. (1993). Sandflies (Phlebotominae). In: Medical Insects and Arachnids.
• Curler, G.R. et al. (2015). Psychodidae (moth flies and sand flies). Manual of Afrotropical Diptera.