Salix myrsinifolia (Siyah Mersin Yapraklı Söğüt)

Bugün, özellikle Avrupa, Batı Asya ve Kafkaslar'ın dağlık ve subalpin bölgelerinde, nemli çayırlıklarda, bataklıklarda ve dere kenarlarında yayılış gösteren Salix myrsinifolia hakkında bilgi vereceğiz. Halk arasında Siyah Mersin Yapraklı Söğüt olarak bilinir. Bilimsel adındaki "Salix" Latince'de "söğüt" anlamına gelirken, "myrsinifolia" "mersin yapraklı" anlamına gelir ve bitkinin yapraklarının Myrsine cinsi bitkilerin yapraklarına benzerliğine atıfta bulunur. Salicaceae (Söğütgiller) familyasına ait olan bu çalı veya küçük ağaç, adaptasyon yeteneği ve ekolojik rolüyle dikkat çeker.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Salix myrsinifolia, Salicaceae (Söğütgiller) familyasının Salix (Söğüt) cinsine aittir. Bitki ilk kez Salisbury tarafından 1796 yılında tanımlanmıştır. Genellikle çok yıllık, yaprak döken bir çalı veya küçük bir ağaçtır ve nemli, suya yakın habitatlara adapte olmuştur.

• Alem (Kingdom): Plantae (Bitkiler)
• Şube (Phylum): Angiospermae (Çiçekli Bitkiler)
• Sınıf (Class): Eudicots (İki Çenekliler)
• Takım (Order): Malpighiales
• Familya (Family): Salicaceae (Söğütgiller)
• Cins (Genus): Salix (Söğüt)
• Tür (Species): Salix myrsinifolia (Siyah Mersin Yapraklı Söğüt)

Coğrafi Dağılım ve Türkiye'deki Durumu

Salix myrsinifolia, doğal olarak Avrupa'nın büyük bir kısmında, Batı Asya'da (Türkiye, Kafkasya, İran) ve Sibirya'da yayılış gösterir. Genellikle nemli çayırlıklarda, bataklıklarda, subalpin ormanlık alanlarda, dere ve nehir kenarlarında, yamaçlarda ve sulak otlaklarda bulunur. Yüksek rakımları tercih eder.

Türkiye florası için Salix myrsinifolia doğal bir bitkidir ve ülkemizin Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz'in yüksek dağlık bölgelerinde yayılış gösterir. Bu tür, özellikle 1200 metreden 2500 metreye kadar olan rakımlarda görülür. İstanbul'da olmamız itibarıyla, şehrin doğal ortamında bu bitkiye rastlanması beklenmez, zira Siyah Mersin Yapraklı Söğüt daha çok doğu bölgelerin yüksek rakımlı ve nemli dağlık habitatlarına özgüdür.

2. Temel Fiziksel ve Morfolojik Özellikler

Salix myrsinifolia, yapraklarının şekli ve dallarının rengiyle ayırt edici bir söğüt türüdür:

• Büyüme Şekli: Genellikle 1 ila 4 metre (nadiren 6 metreye kadar) boylanabilen, yaprak döken, çok dallı bir çalı veya küçük bir ağaçtır. Dalları tipik olarak koyu, kırmızımsı-kahverengi veya morumsu-siyah renkte olup, genç sürgünler hafif tüylü olabilir.
• Kabuk Özelliği: Genç dalların kabuğu parlak ve rengi belirgindir. Yaşlandıkça kabuk daha koyu ve hafif çatlaklı hale gelebilir.
• Yaprak Morfolojisi: Yapraklar almaşık (alternat) dizilişli, oval, eliptik veya ters yumurta şeklinde (genellikle 3–8 cm uzunluğunda, 1.5–4 cm genişliğinde) olup kenarları ince dişlidir. Yaprağın üst yüzeyi parlak, koyu yeşil ve hafif pürüzlü, alt yüzeyi ise daha açık ve belirgin damarlıdır. Genç yapraklar genellikle hafif tüylüdür, ancak olgunlaştıkça tüysüzleşebilir. Yaprak sapları orta uzunluktadır ve tabanında belirgin kulakçıklar (stipules) bulunur, bunlar bazen kalıcı olabilir. Yapraklar ezildiğinde hafif bir koku yayabilir.
• Çiçek Morfolojisi: Bitki iki evciklidir (dioecious), yani erkek ve dişi çiçekler ayrı bitkiler üzerinde bulunur. Çiçekler, genellikle yapraklanmadan önce veya yapraklanma ile eşzamanlı olarak ilkbaharda (Nisan-Mayıs) ortaya çıkan kedicikler (catkins) halinde bulunur.
• Erkek kedicikler oval veya silindirik, 2–4 cm uzunluğunda olup, parlak sarı erciklere sahiptir.
• Dişi kedicikler 3–7 cm uzunluğunda olup, meyve olgunlaştıkça uzayabilir. Yumurtalıklar tüylüdür.
• Meyve Özelliği: Meyve, olgunlaştığında patlayarak tohumlarını yayan, iki valfli, küçük bir kapsüldür.
• Tohum Özelliği: Tohumlar küçük, hafif ve bol miktarda pamuksu tüylerle kaplıdır. Bu tüyler sayesinde tohumlar rüzgarla kolayca yayılır. Tohumlar kısa ömürlüdür.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Salix myrsinifolia, özellikle koyu renkli dalları ve parlak yeşil, mersin yaprağını andıran yapraklarıyla dikkat çeken bir söğüt türüdür. Yüksek rakımlı dağlık bölgelerdeki nemli habitatlarda önemli bir rol oynar. Erozyon kontrolü ve su kaynaklarının korunması açısından değerlidir. Ayrıca, arılar ve diğer tozlayıcılar için ilkbaharda önemli bir nektar ve polen kaynağı sağlar. Bu türün varlığı, dağlık sulak ekosistemlerimizin sağlığının bir göstergesidir."

3. Ekolojik ve Biyolojik Önemi

• Habitat Tercihi: Salix myrsinifolia, özellikle nemli çayırlıklar, bataklıklar, akarsu kenarları, subalpin ormanlık alanlar ve su basan yamaçlar gibi sürekli nemli veya suya yakın habitatları tercih eder. Soğuk ve yüksek rakımlara karşı dayanıklıdır.
• Ekolojik Rolü:
• Riparian (Akarsu Kenarı) Ekosistemleri ve Erozyon Kontrolü: Dağlık bölgelerde nehir ve dere kıyılarında bulunur. Güçlü kök sistemi sayesinde toprak erozyonunu önlemede ve kıyı şeritlerini stabilize etmede yardımcı olur.
• Yaban Hayatı Desteği: Erken ilkbaharda açan kedicikleri, arılar ve diğer tozlayıcılar için önemli bir nektar ve polen kaynağıdır. Birçok böcek türünün konukçu bitkisidir. Ağaçlar, kuşlar için yuva alanları ve küçük memeliler için barınak sağlayabilir.
• Biyoçeşitlilik: Yüksek dağ ekosistemlerinin önemli bir bileşeni olup, bu habitatların biyoçeşitliliğine katkıda bulunur.

4. İnsanlarla Etkileşim ve Kullanım Alanları

Salix myrsinifolia'nın doğrudan insan sağlığı için toksik bir tehdit oluşturmazken, geleneksel ve ekolojik olarak bazı kullanımlara sahiptir:

• Yenilebilir Mi? Zehirli Mi? Bu bitkinin doğrudan yenilebilir bir bitki olduğuna dair yaygın bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, diğer söğüt türleri gibi, kabuğu salisin içerir.
• Tıbbi Kullanım: Geleneksel tıpta, söğüt kabukları genel olarak analjezik (ağrı kesici), antipiretik (ateş düşürücü) ve anti-enflamatuar olarak kullanılmıştır. İçerdiği salisin nedeniyle bu tür de benzer özelliklere sahip olabilir. Ancak, modern tıpta spesifik olarak bu türün kullanımı yaygın değildir ve bitkisel ilaçların kullanımı mutlaka uzman kontrolünde olmalıdır.
• Yerel Kullanım: Esnek dalları, yerel el sanatlarında veya sepet yapımında kullanılabilir. Yerel halk tarafından yakacak odun olarak da değerlendirilebilir.
• Erozyon Kontrolü: Doğal habitatında, özellikle dağ dereleri ve yamaçlarda toprak erozyonunu önleme potansiyeline sahiptir.

5. Koruma Durumu

Salix myrsinifolia, geniş bir coğrafi yayılıma sahip olup, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe Altında" (Least Concern) olarak sınıflandırılmıştır. Bu, genel popülasyonunun şu an için ciddi bir tehdit altında olmadığı anlamına gelir.

Ancak, yerel düzeyde bazı tehditlerle karşı karşıya kalabilir. Özellikle habitat kaybı (yayla turizmi, aşırı otlatma, yapılaşma), su kaynaklarının değişimi (barajlar, su toplama projeleri) ve iklim değişikliği gibi faktörler, yerel düzeyde popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Yine de türün genel yayılışı ve geniş ekolojik toleransı, popülasyonlarının sürekliliğini desteklemektedir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Plants of the World Online (Kew Gardens) - Salix myrsinifolia
• Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını.
• GBIF (Global Biodiversity Information Facility) - Salix myrsinifolia
• IUCN Kırmızı Liste - Salix myrsinifolia
• Wikipedia - Salix myrsinifolia
• First Nature - Salix myrsinifolia (Myrtle-leaved Willow)
• HermannSchachner