Circus aeruginosus

Circus aeruginosus – Saz Delicesi

(İngilizce: Western Marsh Harrier)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia
• Şube: Chordata
• Sınıf: Aves
• Takım: Accipitriformes
• Familya: Accipitridae
• Cins: Circus
• Tür: Circus aeruginosus (Linnaeus, 1758)

Doğal Dağılım ve Habitat

Saz delicesi, Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı–Orta Asya'da geniş bir coğrafyada yayılış gösteren büyük ve yaygın bir harrier (delice) türüdür.

• Türkiye: Yerli, yaz göçmeni ve geçit göçmeni olarak tüm bölgelerde yaygındır.
• Kışlama: Afrika ve Orta Doğu
• Habitat:
• Sazlıklar
• Tatlı su bataklıkları
• Göller ve delta alanları
• Tarımsal mozaik alanlarla çevrili sulak habitatlar

Tanımlayıcı Özellikler

• Boy: 43–54 cm
• Kanat açıklığı: 115–140 cm
• Ağırlık:
• Erkek: 400–600 g
• Dişi: 500–800 g (dişiler daha iri)
• Renk ve Cinsiyet Ayrımı:
• Erkek: Gri, siyah ve kahverengi tonların kontrast karışımı; açık renkli baş ve kanatlar
• Dişi: Koyu kahverengi vücut, açık krem baş ve boğaz (genç bireylerle benzer)
• Gaga: Küçük, kıvrık ve sarı cereli
• Göz: Sarı
• Uçuş: Yavaş ve düşük irtifada süzülerek; kanatlar "V" biçiminde yukarı kıvrıktır
• Kuyruk: Uzun ve yelpaze biçimli

Ekoloji ve Davranış

• Beslenme:
• Su kuşu yavruları, kurbağalar, balıklar, küçük kemirgenler
• Ayrıca leş ve büyük böcekler
• Avlanma Tekniği:
• Sazlık üstünde çok düşük irtifada, yavaş ve geniş dairelerle süzülerek av arar
• Üreme:
• Yoğun sazlıklar içine yere yuva yapar
• Dişi genellikle 3–6 yumurta bırakır
• Kuluçka süresi: 33–38 gün
• Erkek av getirir, dişi yavrularla ilgilenir
• Yavrular 30–40 günde yuvadan ayrılır
• Poligami: Nadiren bir erkek iki dişiye kadar çiftleşebilir

Göç Davranışı

• Kısmen göçmen:
• Ilıman bölgelerdeki bireyler yerli olabilir
• Türkiye popülasyonları çoğunlukla yaz göçmenidir
• Göç rotaları:
• İlkbahar: Mart–Mayıs
• Sonbahar: Ağustos–Ekim
• Boğazlar, Göksu Deltası ve Amik Ovası önemli geçit noktalarıdır

Korunma Durumu

• IUCN Statüsü: LC (Least Concern – Asgari Endişe)
• Tehditler:
• Sulak alanların kurutulması
• Tarımsal ilaçlama → av azalması
• Yumurtaların yasa dışı toplanması
• İnsan baskısı ve alan tahribatı
• Göç yolunda tüfekle vurulma

Türkiye’de sulak alanlara bağımlı yırtıcı kuş türleri arasında yer alır ve Ramsar sahalarında sık gözlenir.

İnsana Zararlılık Durumu

• İnsana ve evcil hayvanlara zarar vermez
• Tarımsal alanlarda zararlı kemirgenleri ve kuşları tüketerek dolaylı fayda sağlar

Zehirlilik Durumu

• Zehirli değildir.
• Vücudunda ya da dışkısında toksik madde yoktur
• Pestisitli avlardan dolayı ikincil zehirlenme riski taşır

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

• Yaralı bireyle temas:
• Kanat kırıkları, zehirlenme belirtileri veya halsizlik durumunda dokunmadan gözlem yapılmalı
• Kalın eldivenle tutulmalı; pençeleri orta seviyede güçlüdür
• Yaralanma:
• Temas sonrası sabunla yıkama, antiseptik uygulama
• Derin pençe yaralarında tıbbi yardım alınmalı
• Yetkili yaban hayatı merkezine bildirilmelidir

Latince Adının Etimolojisi

• Circus: Latince “daire çizen” → kuşun uçuş şekline gönderme
• aeruginosus: Latince “yeşilimsi pas rengi” → tüylere atıf (özellikle dişi bireylerde kahverengi tonlar)

Ekolojik Rol ve Bilimsel Önemi

• Sulak alanlardaki amfibi, kemirgen ve su kuşu popülasyonlarının kontrolünde üst yırtıcı
• Sazlık ekosistemlerinin sağlığını gösteren biyogöstergedir
• Göç izleme çalışmaları (ör. İstanbul Boğazı) için kritik hedef türlerden biridir
• Habitat kaybına karşı hassaslık seviyesi yüksektir → koruma planlarında önceliklidir

Kaynakça

BirdLife International (2023). Circus aeruginosus species factsheet – https://www.birdlife.org

Ferguson-Lees, J., Christie, D.A. (2001). Raptors of the World. Helm.

Cramp, S. & Simmons, K.E.L. (1980). The Birds of the Western Palearctic, Vol. II

IUCN Red List (2023): Circus aeruginosus – https://www.iucnredlist.org/species/22695359/143962400

Türkiye Kuş Gözlem Derneği (Kuşbank)

Wetlands International – Waterbird Monitoring Reports