Tabanidae

Tabanidae – At Sinekleri, Göz Sinekleri veya Sığır Sinekleri

(Büyük boyutları, güçlü uçuş yetenekleri ve özellikle dişi bireylerin kan emici doğasıyla bilinen, hem insanlar hem de hayvanlar için rahatsız edici olabilen çiftkanatlı sinek familyasıdır.)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Diptera – Çiftkanatlılar
• Alt Takım: Brachycera
• Üst Familya: Tabanoidea
• Familya: Tabanidae Latreille, 1802

Morfolojik Özellikler

• Vücut Yapısı: Genellikle 6–25 mm arasında, güçlü, iri yapılı; renklenmeleri gri, kahverengi, siyah veya yeşilimsi olabilir.
• Kanatlar: Geniş, şeffaf ya da desenli; dinlenme sırasında yatay tutulur.
• Anten: Üç segmentli; orta segment genellikle halka şeklindedir, terminal segment konik ve kalındır.
• Ağız Yapısı: Delici–emici; dişilerde deriyi kesip kanı emmeye uyumlanmış, testere benzeri kesici ağız parçaları bulunur.
• Gözler: Büyük ve yanlarda konumlanmış; erkeklerde genellikle birleşmiş, dişilerde ayrık yapıdadır. Gözler bazen iridesan (renkli) desenler taşır.
• Bacaklar: Güçlü ve kıllı; kısa mesafelerde koşmaya da uygundur.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol

• Dağılım: Kozmopolit; özellikle ılıman ve nemli bölgelerde yoğunlaşır.
• Habitat: Bataklıklar, meralar, çayırlık alanlar, orman kenarları ve su kenarlarında yaygındır.
• Ekolojik Rol: Dişiler hematofajdır (kan emer), erkekler ise bitki özsularıyla beslenir. Larvalar sucul veya yarı sucul alanlarda saprotrofik veya yırtıcıdır.

Beslenme

• Dişiler: Kanla beslenir; memeliler ve kuşlar hedeflenir. Kan emme, yumurtaların gelişmesi için gereklidir.
• Erkekler: Nektar, polen ve bitki özsuları ile beslenir.
• Larvalar: Çamur, su kenarı veya nemli toprakta yaşayan yırtıcı/saprotrof türlerdir; küçük omurgasızları avlayabilirler.

Tıbbi ve Veterinerlik Önemi

• Ciddi kan kaybına, stres, huzursuzluk, kilo kaybı ve süt verimi düşüşüne neden olabilirler.
• Tularaemia, antraks, tripanosomiyazis, Loa loa gibi hastalıkların pasif veya mekanik vektörüdürler.
• Isırıkları ağrılıdır ve sekonder bakteriyel enfeksiyonlara neden olabilir.
• İnsanlarda alerjik reaksiyonlar, dermatit ve bazen sistemik şok riski oluşturabilir.

İnsana Zararlılık Durumu

• Tehlikeli sayılabilir.
• Isırıkları acı verici, kanamalı ve uzun süre kaşıntılı olabilir.
• Tropikal türler bazı zoonotik parazitleri taşıyabilir.
• Çok yoğun popülasyonlar hayvan ölümlerine neden olabilir.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

• Isırık bölgesi sabun ve suyla yıkanmalı; antiseptik uygulanmalıdır.
• Kaşıntı ve ödem varsa antihistaminik krem önerilir.
• Enfekte veya şüpheli durumlarda tıbbi yardım alınmalıdır.
• Tropikal bölgelerde vektörle ilişkili hastalık riski nedeniyle sistematik izleme yapılmalıdır.

Bilimsel ve Endüstriyel Kullanım

• Vektör biyolojisi, parazitoloji ve kan emici böceklerin adaptasyonları üzerine model organizmalardır.
• Tabanid larvalarının sucul yaşam evreleri, ekolojik denge ve biyoindikatörlük açısından araştırılır.
• Bazı türleri, DNA analizleriyle tarımsal zararlıların kontrolü araştırmalarına dahil edilmiştir.

Latince Ad Anlamı

“Tabanidae” adı, Latince tabanus (at sineği) kelimesinden gelir ve bu sineklerin en sık gözlendiği hayvan grubuna doğrudan işaret eder.

Türkiye'de Görülen Türler

Türkiye’de bu familyaya ait 50’den fazla tür tespit edilmiştir. Yaygın türler şunlardır:

• Tabanus bovinus – Büyük başlı, sık ısıran tür.
• Haematopota pluvialis – Gözleri desenli, çizgili tür.
• Chrysops relictus – Gözleri renkli, hızlı uçan ve saldırgan tür.
• Atylotus rusticus – Bataklık ve sulak alanlarda yaygındır.

Yaz aylarında, özellikle sabah ve akşam saatlerinde daha aktiftirler.

Halkın Merak Edebileceği İlginç Bilgiler

• Dişiler deriyi ısırmadan önce keser ve yara oluşturur, bu nedenle ısırıkları çok ağrılıdır.
• Gözleri, polarize ışığa duyarlıdır; bu nedenle karanlık giysilere, terli cilde ve hareketli nesnelere yönelirler.
• Erkek bireyler hiçbir zaman ısırmaz.
• Göz renkleri, mikroskobik inceleme altında farklı dalga boylarına göre değişken görünür.
• Isırıldıktan sonra oluşan izler birkaç gün kaşıntılı kalabilir; bazı bireylerde kabarma ve döküntüyle seyreder.

Bilgi ve araştırma:

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Krčmar, S. (2005). Horse flies (Diptera: Tabanidae) in Croatia: Fauna and Ecology. Biologia.
• Teskey, H.J. (1990). The horse flies and deer flies of Canada and Alaska. Agriculture Canada.
• Baldacchino, F. et al. (2014). Transmission of pathogens by biting horse flies (Diptera: Tabanidae). Parasites & Vectors.