Agaricus arvensis

Agaricus arvensis, Basidiomycota (Bazitli Mantarlar) şubesinin Agaricaceae familyasına ait, halk arasında At Mantarı veya Tarlakuşu Mantarı olarak bilinen, oldukça büyük ve değerli bir yenilebilir şapkalı mantar türüdür. Lezzeti ve iri yapısı nedeniyle mantar toplayıcıları arasında popülerdir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Agaricus arvensis, otlaklar, çayırlar ve açık ormanlık alanlar gibi zengin organik madde içeren topraklarda saprofitik olarak yaşar. Kozmopolit bir tür olup, Kuzey Yarımküre'nin ılıman bölgelerinde yaygın olarak bulunur.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Fungi (Mantarlar)
Şube (Phylum): Basidiomycota (Bazitli Mantarlar)
Sınıf (Class): Agaricomycetes
Takım (Order):: Agaricales
Aile (Family):: Agaricaceae
Cins (Genus):: Agaricus
Tür (Species):: Agaricus arvensis Schaeff.

2. Fiziksel Özellikler ve Ayırt Edici Morfoloji

Şapka (Pileus): Genellikle 8 ila 20 cm çapında (bazen daha büyük), başlangıçta küresel olup, olgunlaştıkça yayvanlaşır. Rengi beyaz veya krem tonlarındadır. Yüzeyi pürüzsüzdür, ancak yaşlı veya kuru örneklerde ince pullanmalar görülebilir.
Lameller (Gills): Saptan serbesttir. Gençken beyaz veya açık gri-pembe renkte başlar, sporları olgunlaştıkça hızla koyu çikolata kahverengisi ve siyaha döner. Bu renk değişimi, zehirli beyaz lamelli Amanita türlerinden ayrılması için kritik öneme sahiptir.
Sap (Stipe): Beyaz, sağlam ve etlidir. Boyu 5 ila 12 cm arasında değişir.
Yüzük (Annulus): Sapın üst kısmında, alt kısmı belirgin, kalın, zarsı ve çift katmanlı (çift yüzük) bir yapıya sahiptir.
Renk Değişimi ve Koku (Ayırt Edici Özellikler):
Zedelenme: Etli kısım, özellikle şapkanın kenarları ve sapın tabanı hafifçe zedelendiğinde veya kesildiğinde hafif sararma gösterir. Bu sararma, parlak sarı leke bırakan zehirli *A.xanthodermus'*tan daha az belirgindir.
Koku: Taze kesildiğinde veya pişirildiğinde belirgin bir anason (anise) veya badem kokusu yayar; bu koku, zehirli *A.xanthodermus'*un fenol (karbolik asit) kokusundan tamamen farklıdır ve tür tespiti için hayati bir ipucudur.
Et: Beyaz ve kalın, hoş kokuludur.

3. Ekolojik Rolü ve Habitat

A. arvensis saprobik bir mantardır ve topraktaki organik maddeleri, çürümüş ot ve ağaç köklerini ayrıştırarak beslenir.
Habitatı, genellikle gübre veya yüksek organik madde içeren topraklara sahip otlaklar, çayırlar, parklar ve ağaçlık kenarlarıdır. Çoğu zaman çam, ladin gibi iğne yapraklı ağaçların veya karaağaç gibi geniş yapraklı ağaçların yakınlarında, tek tek veya peri halkaları (fairy rings) halinde görülür.

4. Yenilebilirlik Durumu ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yenilebilirlik: Agaricus arvensis, harika aroması ve etli dokusu nedeniyle genel olarak mükemmel yenilebilir bir mantar olarak kabul edilir.
Önemli Uyarı (Zehirli Benzerleri): Bu tür, zehirli olan ve kesildiğinde hemen parlak sarı leke bırakan, kötü fenol (mürekkep) kokulu Agaricus xanthodermus (Sarı Lekeli Mantar) türü ile karıştırılabilir. Zehirlenmeyi önlemek için toplanan mantarın:

Kesildiğinde hafif sararması (parlak sarı olmaması),
Kesinlikle anason/badem gibi hoş kokması (kötü fenol kokusu olmaması),
Lamellerinin beyaz/gri-pembe başlayıp koyu kahverengiye dönmesi, zorunludur.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Arora, D. (1986). Mushrooms Demystified: A Comprehensive Guide to the Fleshy Fungi. Ten Speed Press.
Courtecuisse, R., & Duhem, B. (1995). Mushrooms & Toadstools of Britain & Europe. Collins.
Candusso, M. (1997). Agaricus. Libreria Basso.
Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/32066002