Aphantopus hyperantus 

Aphantopus hyperantus

Aphantopus hyperantus (Benekli Esmer / Ringlet)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Satyrinae (Esmerler) alt familyasına ait olan Aphantopus hyperantus, koyu kahverengi kanatları üzerinde yer alan belirgin halkalı siyah benekleriyle tanınan yaygın bir kelebek türüdür. Halk arasında "Benekli Esmer" veya İngilizce'de "Ringlet" olarak adlandırılır. Palearktik biyocoğrafik bölgesinde geniş bir yayılıma sahiptir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Aphantopus hyperantus, yaklaşık 40-50 mm kanat açıklığına sahip orta büyüklükte bir kelebektir. Kanat üst yüzeyi, erkeklerde kadifemsi koyu kahverengi veya siyaha yakın bir tondadır. Dişilerde ise biraz daha açık kahverengi olabilir. Her iki cinste de kanatların üzerinde, özellikle ön kanatlarda bir ila üç, arka kanatlarda ise üç ila beş adet, ortasında beyaz bir nokta bulunan siyah halkalı benekler (ocelli) yer alır. Bu benekler, türün en belirgin özelliğidir. Kanat alt yüzeyi de benzer şekilde koyu kahverengidir, ancak benekler daha belirgin ve beyaz halkaları daha geniştir. Beneklerin sayısı ve büyüklüğü bireyden bireye değişebilir.

Cinsel dimorfizm hafif derecede belirgindir; dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük ve kanat üst yüzeylerindeki benekler erkeklere göre daha belirgin olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Satyrinae (Esmerler)
Cins (Genus): Aphantopus
Tür (Species): Aphantopus hyperantus (Linnaeus, 1758)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Aphantopus hyperantus, Avrupa'dan (İspanya'dan İskandinavya'ya kadar) Asya'nın ılıman bölgelerine, Sibirya ve Japonya'ya kadar uzanan geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Aphantopus hyperantus Türkiye'nin kuzey bölgelerinde, özellikle nemli orman kenarları, çalılık alanlar ve yüksek rakımlı çayırlıklarda yayılış gösteren bir türdür. Daha çok Karadeniz Bölgesi ve İç Anadolu'nun kuzey kesimlerindeki nemli alanlardan kayıtları bulunmaktadır.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle nemli orman açıklıkları, orman kenarları, uzun otlaklar, fundalıklar, çalılık alanlar, bataklık kenarları ve nehir vadileri gibi yarı gölgelik veya güneşli, nemli ve bitki örtüsünün yoğun olduğu habitatları tercih eder. Larvalarının ana konukçu bitkileri çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından otlardır; özellikle Deschampsia cespitosa (Çim Yapraklı Deschampsia), Festuca rubra (Kırmızı Yumak), Dactylis glomerata (Domuz Ayrığı) ve Poa trivialis (Yaygın Otlak Otu) gibi türler bilinmektedir. Ergin kelebekler, böğürtlen (Rubus), balçiçekleri (honeydew) ve çeşitli beyaz çiçeklerden (örneğin civanperçemi, pıtrak) nektar alırlar.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Aphantopus hyperantus'un yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu otlarının yapraklarının üzerine veya yakınındaki bitki kalıntılarına tek tek bırakırlar. Yumurtalar küremsi ve beyazımsıdır.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu otlarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle kahverengi veya grimsi renkte olup, iyi kamufle olmalarını sağlayan kısa tüylere sahiptirler. Kışı genellikle genç tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
Pupa: Kış uykusundan sonra olgunlaşan tırtıllar, ilkbaharda pupa evresine geçerler. Pupa genellikle bitki saplarına veya yere yakın bir yere, gevşek bir koza içinde bulunur.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Aphantopus hyperantus genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler Türkiye'de Haziran'dan Ağustos'a kadar uçarlar, uçuşun zirvesi genellikle Temmuz ayına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler, diğer esmer türlerine göre daha yavaş ve dalgalı bir uçuşa sahiptir. Bulutlu havalarda bile aktif olabilirler, bu da diğer kelebek türlerinden onları ayıran bir özelliktir. Genellikle çiçekler üzerinde nektar alırken veya otların arasında dinlenirken görülürler. Kanatlarını kapatarak dinlendiklerinde, alt kanatlarındaki benekler ve koyu renkli desenleri sayesinde mükemmel bir kamuflaj sağlarlar.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Aphantopus hyperantus zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için herhangi bir toksik madde içermez. Doğrudan zehirlenme riski taşımazlar.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden oldukları gözlemlenmemiştir.
Tedavi Prosedürleri: Aphantopus hyperantus ile temas sonrası herhangi bir özel tedavi prosedürü genellikle gerekmez. Çok nadiren ciltte hassasiyet görülürse, etkilenen bölgenin temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Aphantopus hyperantus, ekosistemde hem birincil tüketici hem de tozlayıcı olarak rol oynar.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan buğdaygillerle beslenerek otlak ekosistemlerinin doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çeşitli çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, Aphantopus hyperantus genellikle en az endişe verici (Least Concern) türler arasında yer almaktadır. Geniş yayılış alanı, farklı habitatlara uyum yeteneği ve bol miktarda bulunan konukçu bitkileri sayesinde popülasyonları genellikle stabil ve güçlüdür.
Potansiyel Tehditler: Tür için genel bir tehdit bulunmamaktadır. Ancak, yerel ölçekte habitatların (özellikle nemli çayırların ve orman açıklıklarının) tarım uygulamaları, kentleşme, orman yönetimi (alt bitki örtüsünün temizlenmesi) veya drenaj projeleri nedeniyle yok olması veya parçalanması popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Yine de, türün genel adaptasyon kabiliyeti ve konukçu bitkisinin yaygınlığı, bu tehditlerin genel popülasyon üzerindeki etkisini minimize etmektedir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: