Araschnia levana

Araschnia levana

Araschnia levana (Map Butterfly)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Nymphalinae alt familyasına ait olan Araschnia levana, mevsimlere göre kanat deseni ve renginde belirgin değişiklikler gösteren, bu özelliğiyle "Harita Kelebeği" veya İngilizce'de "Map Butterfly" olarak adlandırılan ilginç bir türdür. Palearktik biyocoğrafik bölgesinde, özellikle Avrupa ve Asya'nın ılıman ormanlık ve sulak alanlarında yayılış gösterir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Araschnia levana, yaklaşık 30-45 mm kanat açıklığına sahip, orta büyüklükte bir kelebektir. Bu türün en dikkat çekici özelliği, yılın farklı zamanlarında ortaya çıkan iki farklı biçiminin (formunun) olmasıdır:

İlkbahar Formu (f. levana): Kış uykusundan çıkan pupalardan gelişen bu bireylerin kanat üst yüzeyleri parlak turuncu-kahverengi veya kiremit rengindedir. Üzerinde belirgin siyah benekler ve çizgiler bulunur. Bu desen, kanat kenarlarına doğru uzanan siyah bir bantla sonlanır.
Yaz Formu (f. prorsa): İlkbahar dölünün larvalarından gelişen bu bireylerin kanat üst yüzeyleri ise çoğunlukla siyah veya koyu kahverengidir. Kanatların ortasında beyaz veya krem renkli geniş bir bant bulunur ve bu bantlar kanat deseninin bir haritaya benzemesine neden olur. Arka kanatların alt yüzeyinde daha belirgin desenler ve göz benekleri bulunur.

Bu mevsimsel dimorfizm (iki biçimlilik), sıcaklık ve fotoperiyod (gün ışığı süresi) gibi çevresel faktörlere bağlı olarak ortaya çıkar ve kelebeğin farklı mevsimlerdeki yaşam alanına adaptasyonunu sağlar.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Nymphalinae
Cins (Genus): Araschnia
Tür (Species): Araschnia levana (Linnaeus, 1758)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Araschnia levana, Avrupa'dan (İspanya ve Britanya Adaları hariç) Asya'nın ılıman bölgelerine, Kore ve Japonya'ya kadar uzanan geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Araschnia levana Türkiye'nin kuzey bölgelerinde, özellikle Marmara ve Karadeniz bölgelerinin nemli ormanlık alanlarında ve akarsu kenarlarında sınırlı bir dağılıma sahiptir. Daha çok nemli ve gölgelik habitatları tercih eder.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle nemli ormanlık alanlar, orman kenarları, orman yolları, çalılık alanlar, akarsu ve dere kenarları ile gölgelik ve yarı gölgelik alanları tercih eder. Larvalarının ana ve neredeyse tek konukçu bitkisi Isırgan Otu (Urtica dioica ve Urtica urens) türleridir. Ergin kelebekler, ısırgan otu çiçekleri de dahil olmak üzere çeşitli çiçeklerden (örneğin civanperçemi, yabani havuç) nektar alırlar. Ayrıca, nemli topraktan mineral emdikleri de gözlemlenir.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Araschnia levana'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını, ısırgan otu yapraklarının alt yüzeyine zincirler halinde veya kümeler halinde bırakırlar. Yumurtalar yeşilimsi ve hafif pürüzlüdür.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, siyah renkli olup, üzerinde uzun, dallanmış siyah dikenler ve bazen sarı lekeler bulunur. Tırtıllar, ısırgan otunun yapraklarıyla beslenirler ve genellikle grup halinde yaşarlar.
Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, ısırgan otu saplarına veya yakınındaki bitki kalıntılarına baş aşağı asılarak pupa evresine geçerler. Pupa kahverengimsi veya gri renkli olup, üzerinde boynuz benzeri çıkıntılar ve altın rengi lekeler bulunur. Kışı pupa evresinde geçirirler. Kış pupalarından ilkbahar formu, yaz pupalarından ise yaz formu erginler çıkar.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Araschnia levana genellikle yılda iki, bazen üç döl verir. Türkiye'de ilkbahar formu (turuncu) Nisan'dan Haziran'a kadar, yaz formu (siyah-beyaz) ise Temmuz'dan Eylül'e kadar gözlemlenebilir.
Davranış: Bu kelebekler hızlı ve zıplayıcı bir uçuşa sahiptirler. Genellikle güneşli havalarda aktiftirler. Nemli topraklardan veya çiçeklerden nektar alırken görülürler. Erkekler, dişi arayışında bölgelerini savunur ve özellikle orman yollarında veya açık alanlarda devriye uçuşları yaparlar.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Araschnia levana zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için herhangi bir toksik madde içermez. Larvalarının ısırgan otu ile beslenmesi, onların kendilerini korumak için kimyasal salgılamalarına yol açmaz.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılların vücutlarındaki dikenler doğrudan temas halinde hafif bir fiziksel tahrişe neden olabilir, ancak bu durum genellikle geçicidir ve ciddi değildir.
Tedavi Prosedürleri: Araschnia levana veya tırtılı ile temas sonrası ciltte hafif bir irritasyon görülürse, etkilenen bölgenin sabun ve suyla temizlenmesi genellikle yeterlidir. Kaşıntı veya rahatsızlık devam ederse, eczaneden temin edilebilecek kaşıntı giderici kremler veya losyonlar kullanılabilir. Ciddi bir tıbbi müdahaleye genellikle gerek duyulmaz.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Araschnia levana, ekosistemde hem birincil tüketici hem de tozlayıcı olarak rol oynar.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan ısırgan otlarıyla beslenerek bu bitkilerin popülasyonlarının doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, Araschnia levana genellikle en az endişe verici (Least Concern) türler arasında yer almaktadır. Geniş yayılış alanı, farklı habitatlara uyum yeteneği ve bol miktarda bulunan konukçu bitkisi (ısırgan otu) sayesinde popülasyonları genellikle stabil ve güçlüdür.
Potansiyel Tehditler: Tür için genel bir tehdit bulunmamaktadır. Ancak, yerel ölçekte habitatların (özellikle nemli ormanlık alanların ve akarsu kenarlarının) tahrip edilmesi, ormanların yoğun yönetimi veya uygun ısırgan otu habitatlarının yok edilmesi gibi faktörler popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Özellikle Türkiye'deki sınırlı dağılımı nedeniyle, yaşam alanlarının korunması önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: