Arethusana arethusa 

Arethusana arethusa

Arethusana arethusa (Seyit Kelebeği / False Grayling)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Satyrinae (Esmerler) alt familyasına ait olan Arethusana arethusa, "Seyit Kelebeği" veya İngilizce'de "False Grayling" olarak bilinen, kuru ve sıcak otlak alanların tipik bir kelebek türüdür. Palearktik biyocoğrafik bölgesinin geniş bir bölümünde yayılış gösterir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Arethusana arethusa, orta büyüklükte, yaklaşık 40-50 mm kanat açıklığına sahip bir kelebektir. Kanat üst yüzeyinin zemin rengi koyu kahverengi veya koyu gri-kahverengidir. Ön kanatlarda, dış kenara yakın bölgede belirgin bir turuncu-kahverengi bant bulunur ve bu bant üzerinde genellikle siyah, halkalı bir göz beneği yer alır. Arka kanatlar da benzer bir turuncu bant taşıyabilir, ancak bu bant daha soluk veya eksik olabilir. Kanat alt yüzeyleri, özellikle arka kanatlar, gri-kahverengi tonlarında, karmaşık ve kamuflaj sağlayan mermer desenlere sahiptir. Bu desenler, kelebek dinlenirken (kanatları kapalıyken) kayalık veya topraklı zeminle mükemmel uyum sağlar.

Cinsel dimorfizm hafif derecede belirgindir; dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük ve kanat üst yüzeylerindeki turuncu bantlar daha geniş ve belirgin olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Satyrinae (Esmerler)
Cins (Genus): Arethusana
Tür (Species): Arethusana arethusa (Denis & Schiffermüller, 1775)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Arethusana arethusa, Kuzeybatı Afrika'dan (Fas) İspanya, Güney ve Orta Avrupa, Kafkasya, Türkiye, Orta Doğu ve Asya'nın güney Altay, Kuzey Tian-Şan gibi bölgelerine kadar geniş bir coğrafi alana yayılmıştır.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Arethusana arethusa Türkiye'nin batıdan doğuya, güney sahil şeridi dışında hemen hemen tüm bölgelerinde görülebilen yaygın bir türdür. Özellikle kurak ve dağlık alanlarda, 2500 metreye kadar olan yükseltilerde bulunabilir. İzmir, Kastamonu, Sivas, Gümüşhane, Bayburt, Erzurum, Kars gibi illerden kayıtları mevcuttur.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle kuru ve sıcak otlaklar, bozkırlar, kayalık yamaçlar, seyrek ağaçlı açık araziler, çalılık ve step habitatları gibi güneşli ve iyi drene edilmiş alanları tercih eder. Larvalarının ana konukçu bitkileri çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından otlardır; özellikle Festuca ovina (Koyun Yumağı) ve Bromus erectus (Dik Brom Otu) gibi türler bilinmektedir. Ergin kelebekler, deve dikeni (Centaurea), lavanta ve çeşitli Asteraceae (Papatyagiller) familyasından bitkilerin çiçeklerinden nektar alırlar.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Arethusana arethusa'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu otlarının yapraklarına veya doğrudan yere bırakırlar.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu otlarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle iyi kamufle olmuş, grimsi veya kahverengimsi renkte olup, gece beslendikleri düşünülmektedir. Kışı genellikle genç larva (L1) evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler. İlkbaharda güneşli ve nemli havalarda ot kümelerinin içinde bulunabilirler.
Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, ilkbaharda pupa evresine geçerler. Pupa genellikle toprağın altında veya bitki kalıntılarının arasına gizlenir.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Arethusana arethusa genellikle yılda tek bir döl verir. Türkiye'de genellikle Temmuz sonundan Eylül ortasına kadar uçarlar. Uçuşun zirvesi Ağustos ayına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler, hızlı ve çevik uçuşlara sahiptirler. Genellikle güneşli ve sıcak havalarda aktiftirler. Sık sık çiçekler üzerinde nektar alırken veya güneşlenmek için taşlara veya kuru otlara konarken görülürler. Konduklarında kanatlarını nadiren açarlar, bu da alt kanatlarındaki kamuflajın önemini gösterir.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Arethusana arethusa zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için toksik madde içermez. Doğrudan zehirlenme riski taşımazlar.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden oldukları gözlemlenmemiştir.
Tedavi Prosedürleri: Arethusana arethusa ile temas sonrası herhangi bir özel tedavi prosedürü genellikle gerekmez. Çok nadiren ciltte hassasiyet görülürse, etkilenen bölgenin sabun ve suyla temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Arethusana arethusa, ekosistemde hem birincil tüketici hem de tozlayıcı olarak rol oynar.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan buğdaygillerle beslenerek kuru otlak ekosistemlerinin doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, Arethusana arethusa genellikle en az endişe verici (Least Concern - LC) türler arasında yer almaktadır. Geniş yayılış alanı ve farklı habitatlara uyum yeteneği sayesinde popülasyonları genellikle stabil kabul edilir. Ancak, yerel düzeyde, özellikle Avrupa'nın bazı kuzeybatı bölgelerinde (örneğin Fransa'da) dağılımları azaldığı ve bazı popülasyonların habitat kaybı nedeniyle soyunun tükendiği bildirilmiştir. Bu bölgelerde "Neredeyse Tehdit Altında" veya daha yüksek risk kategorilerinde değerlendirilebilirler.
Potansiyel Tehditler:
Habitat Kaybı ve Değişimi: Türün yaşadığı kuru otlakların ve bozkırların tarım arazisine dönüştürülmesi, kentleşme, aşırı otlatma veya ormanlaştırma gibi insan faaliyetleri nedeniyle habitatların yok olması veya bozulması yerel popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Özellikle kırsal peyzajda meydana gelen değişiklikler, habitatların parçalanmasına neden olabilir.
İklim Değişikliği: Kurak ve sıcak habitatları tercih etse de, uzun süreli kuraklıklar veya aşırı sıcak hava dalgaları gibi iklim değişikliğine bağlı etkiler, özellikle hassas habitatlarda popülasyonları olumsuz etkileyebilir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: