Vipera bulgardaghica

Vipera bulgardaghica Nilson & Andrén, 1988

Yaygın ad: Bulgardağı Engereği

Tür adı anlamı: bulgardaghica → Bu tür ilk olarak Bulgardağı (Adana, Aladağlar) bölgesinde tanımlandığı için bu ad verilmiştir.

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar

Şube: Chordata – Kordalılar

Sınıf: Reptilia – Sürüngenler

Takım: Squamata – Pullular

Alt takım: Serpentes – Yılanlar

Aile: Viperidae – Engerekgiller

Cins: Vipera

Tür: Vipera bulgardaghica

Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Boy: 40–60 cm; nadiren 65 cm’ye ulaşır

Renk: Açık gri veya sarımsı zemin üzerinde koyu zikzak desen

Baş: Üçgensi, vücutla belirgin şekilde ayrık

Karın: Gri–siyah arası, homojen renkli

Ayırt edici özellik: Vücut desenleri Vipera darevskii veya Vipera xanthina'ya benzese de, bu tür daha kısa yapılı ve lokalize yayılımlıdır.

Yayılım ve Habitat

Habitat: Alpin çayırlar, taşlık yamaçlar, subalpin kuşaklar

Rakım: 1700–3000 m arası

Türkiye’de Dağılım:

– Yalnızca Adana ili sınırlarındaki Bulgar Dağı ve Aladağlar bölgesi

– Endemiktir ve çok sınırlı alanda yaşar

Davranış ve Ekoloji

Aktiflik: Gündüzcü (diurnal); serin iklimli yüksekliklerde yaşar
Kış uykusu: Ekim–Nisan arası sürebilir
Savunma: Tıslama, vücudu kıvırma ve ani ısırma
Genel doğası: Tehdit edilmedikçe kaçma eğilimindedir

Beslenme

Diyet: Küçük kemirgenler, kertenkeleler ve genç amfibiler

Avlanma: Ambush (pusuda bekleme) yöntemiyle

Ekolojik rol: Rodent popülasyonlarını dengeler; alpin kuşaklarda önemli avcıdır

Üreme Bilgisi

Çiftleşme: Mayıs başı

Doğum: Ağustos sonu – Eylül

Yavru sayısı: 4–10 canlı yavru (ovovivipar)

Yavrular: 10–15 cm boyutlarında doğar ve doğduklarında zehirlidir

Zehirlenme ve Tedavi (Vipera bulgardaghica)

Zehir Özellikleri

Toksin türü: Hemotoksik + lokal sitotoksik etkili
Etkilediği sistem: Kan hücreleri, damar yapısı, kas–doku
Potansiyel risk: Lokal nekroz ve kanama bozuklukları
Ölüm oranı: Düşüktür; ancak antivenom uygulanmazsa nekrotik komplikasyonlar görülebilir

Zehirlenme Semptomları

İlk 0–2 Saat:

Şiddetli ağrı, kızarıklık, hızlı şişlik
Lenfatik ağrı, koltuk altı ya da kasıkta hassasiyet
Baş dönmesi, halsizlik

2–6 Saat:

Şişlik eklem seviyesini geçerse dolaşımı tehdit edebilir
Morarma, cilt altı kanama alanları
Nefes darlığı, mide bulantısı (nadiren)

6–24 Saat:

Doku nekrozu, pıhtılaşma bozuklukları
Hematüri (idrarda kan), burun–diş eti kanamaları
Düşük trombosit, uzamış PT-INR

Sahada İlk Müdahale

Yapılması GerekenlerYapılmaması GerekenlerHasta hareket ettirilmemeliTurnike uygulanmamalıUzuv sabitlenmeliKesme, emme yapılmamalıKıyafet ve takılar çıkarılmalıBuz ya da alkol uygulanmamalıHemen sağlık merkezine sevk edilmeliBitkisel müdahaleler yapılmamalı

Hastane Protokolü

1. Klinik İzlem ve Laboratuvar

Vital bulgular: Tansiyon, solunum, ateş, nabız
Kan testleri: CBC, PT/aPTT, INR, fibrinojen, D-dimer
Renal ve hepatik fonksiyon testleri
Yara çevresi her 30 dakikada ölçülmeli

2. Tedavi Yaklaşımı

IV sıvı takviyesi (%0.9 NaCl)
Parasetamol ile ağrı yönetimi
Enfeksiyon varsa geniş spektrumlu antibiyotik
Tetanus profilaksisi

3. Antivenom Uygulaması

Şiddetli lokal ödem
Sistemik koagülasyon bozukluğu
Hipotansiyon veya hematolojik parametre bozukluğu
Uygulama: IV infüzyon (yavaş, 1–2 flakon), alerji riski izlenerek
Türkiye'de genelde Refanal® (Polivalan yılan serumu) kullanılır

4. Taburculuk ve Takip

24–48 saat gözlem
Nekroz varsa plastik cerrahi değerlendirme
En az 7 gün takip önerilir

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

“Zehiri hafif çünkü sadece dağda yaşar” inancı
Gerçek: Dağlık habitat toksisiteyi azaltmaz. Vipera bulgardaghica’nın zehri lokal doku hasarına yol açabilir.
“Zehirsiz engerektir, çünkü küçük” efsanesi
Gerçek: Boyut zehirlilikle ilişkili değildir. Küçük engerekler de zehirlidir.
“Baş kısmı büyük değilse engerek değildir” düşüncesi
Gerçek: Baş morfolojisi tür teşhisinde etkili olabilir ancak zehirlilik için belirleyici değildir.
“Sadece çok yüksek dağlarda olur, insana zarar vermez” söylencesi
Gerçek: Bu tür yayla faaliyetleri ve dağcılık aktiviteleri sırasında temas edilebilir.
“Panzehir bulunmazsa ölüm kesindir” düşüncesi
Gerçek: Panzehir geç verilirse doku kaybı olabilir, ancak destek tedaviyle ölüm riski düşüktür.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi