Brenthis mofidii 

Brenthis mofidii

Brenthis mofidii (Mofidi'nin Menekşe Kelebeği / Mofid's Fritillary)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Heliconiinae (Menekşe Kelebekleri) alt familyasına ait olan Brenthis mofidii, "Mofidi'nin Menekşe Kelebeği" veya İngilizce'de "Mofid's Fritillary" olarak bilinen, Türkiye'ye endemik olduğu düşünülen nadir ve özel bir kelebek türüdür. Bilimsel olarak 2004 yılında tanımlanmış olup, yüksek dağlık alanlardaki belirli habitatlara bağımlıdır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Brenthis mofidii, orta büyüklükte, yaklaşık 30-40 mm kanat açıklığına sahip, turuncu-kahverengi tonlarında bir kelebektir. Kanat üst yüzeyinin ana rengi turuncu olup, üzerinde Brenthis cinsine özgü belirgin siyah benekler ve çizgiler bulunur. Kanat alt yüzeyi ise daha açık renklerde, özellikle arka kanatların alt yüzeyinde yeşilimsi, sarı ve mor tonları içeren, belirgin beyaz lekeler ve karmaşık bir mermer deseni bulunur. Bu alt kanat deseni, kelebeğin dinlenirken bitki örtüsü üzerinde kamufle olmasına yardımcı olur.

Brenthis mofidii, Brenthis hecate (Orta Menekşe Kelebeği) ve Brenthis daphne (Marmara Menekşe Kelebeği) gibi diğer Brenthis türlerine oldukça benzerdir. Ancak, kanat desenlerindeki ince farklılıklar, genital yapıdaki belirgin ayrılıklar ve genetik analizler, B. mofidii'nin ayrı bir tür olduğunu ortaya koymuştur. Türkiye faunası için yeni ve özel bir keşiftir.

Cinsel dimorfizm diğer Brenthis türlerinde olduğu gibi hafif derecede belirgin olabilir; dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük ve kanat desenleri biraz daha soluk olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Heliconiinae
Cins (Genus): Brenthis
Tür (Species): Brenthis mofidii (Christof & Carbonell, 2004)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Brenthis mofidii'nin bilinen tek coğrafi yayılışı Türkiye'dir. Bu nedenle, tür Türkiye'ye endemik kabul edilmektedir.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Brenthis mofidii Türkiye'nin doğu ve kuzeydoğu bölgelerindeki yüksek dağlık alanlarda yayılış göstermektedir. Özellikle Sivas, Erzincan, Gümüşhane, Tunceli, Bingöl, Erzurum ve Kars gibi illerden kayıtları bulunmaktadır. Genellikle 1800 metreden 2500 metreye kadar olan yüksek rakımlı dağ habitatlarında bulunur.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle yüksek irtifa dağ çayırları, alpin ve subalpin otlaklar, nemli yamaçlar ve dere kenarları gibi serin ve nemli, zengin bitki örtüsüne sahip habitatları tercih eder. Larvalarının ana konukçu bitkileri arasında menekşe (Viola) türleri ve çayır ormangülü (Filipendula ulmaria) gibi bitkiler yer alması muhtemeldir. Ergin kelebekler, bu bölgelerde yetişen çeşitli dağ çiçeklerinden nektar alırlar.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Brenthis mofidii'nin yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur. Bu türün yaşam döngüsü, diğer Brenthis türleriyle benzerlik göstermesi beklenir.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını muhtemelen konukçu bitkisi olan menekşe veya çayır ormangülü türlerinin yapraklarına bırakırlar.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkilerinin yapraklarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle iyi kamufle olmuş, grimsi veya kahverengimsi renkte olup, üzerinde kısa dikenler bulunur. Kışı genellikle tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirdikleri düşünülmektedir.
Pupa: Kış uykusundan sonra olgunlaşan tırtıllar, ilkbaharda pupa evresine geçerler. Pupa genellikle bitki sapları arasına veya yere yakın bir yere gizlenir.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Brenthis mofidii genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler Türkiye'de Haziran sonundan Ağustos ortasına kadar uçarlar. Uçuşun zirvesi genellikle Temmuz ayına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler, hızlı ve çevik uçuşlara sahiptirler. Genellikle güneşli ve rüzgârsız havalarda aktiftirler. Sık sık çiçekler üzerinde nektar alırken veya nemli topraklardan mineral emerken görülebilirler.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Brenthis mofidii zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için toksik madde içermez. Doğrudan zehirlenme riski taşımazlar.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden oldukları gözlemlenmemiştir.
Tedavi Prosedürleri: Brenthis mofidii ile temas sonrası herhangi bir özel tedavi prosedürü genellikle gerekmez. Çok nadiren ciltte hassasiyet görülürse, etkilenen bölgenin sabun ve suyla temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır. Genellikle tıbbi müdahale gerektirmez.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Brenthis mofidii, ekosistemde hem birincil tüketici hem de tozlayıcı olarak rol oynar. Ancak en önemli yönü, Türkiye'ye endemik ve sınırlı dağılıma sahip olması nedeniyle yüksek koruma önemi taşımasıdır.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan menekşe türleriyle beslenerek yüksek irtifa çayır ekosistemlerinin doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin vurguladığı gibi, Brenthis mofidii, Türkiye'ye endemik bir tür olması ve sınırlı, parçalı dağılımı nedeniyle hassas veya tehdit altında bir koruma statüsüne sahiptir. IUCN Kırmızı Listesi'nde tür için henüz özel bir değerlendirme bulunmamaktadır, ancak endemik türler ve dar yayılış alanına sahip kelebekler genellikle yüksek risk kategorilerinde yer alır. Popülasyonlarının izlenmesi ve yaşam alanlarının korunması hayati önem taşımaktadır.
Potansiyel Tehditler:
Habitat Kaybı ve Bozulması: Türün yaşadığı yüksek irtifa dağ çayırlarının ve otlakların aşırı otlatma, plansız turizm gelişmeleri, madencilik faaliyetleri, yol yapımı veya tarım arazisine dönüştürülmesi gibi insan faaliyetleri nedeniyle bozulması en büyük tehditlerdendir.
İklim Değişikliği: Yüksek rakımlı türler, iklim değişikliğinin neden olduğu sıcaklık artışlarına ve değişen yağış rejimlerine karşı özellikle hassastır. Habitatların daha yüksek rakımlara kayması veya uygun mikrohabitatların azalması, türün yaşam alanını daraltabilir.
Yangınlar: Kuru otlak ve çalılık alanlarda meydana gelebilecek yangınlar, türün tüm popülasyonunu veya yerel kolonilerini yok edebilir.

Brenthis mofidii'nin korunması, Türkiye'nin biyoçeşitlilik mirası açısından büyük önem taşımaktadır. Bu türün yaşam alanlarının belirlenmesi, izlenmesi ve koruma önlemlerinin uygulanması için acil çabalar gerekmektedir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Fotoğraf: (c) Houman Doroudi – bazı hakları saklıdır (CC BY-NC)

Kaynaklar: