Cephidae, Hymenoptera takımının Symphyta (Testereli Arılar) alt takımı içinde yer alan, "sap testereli arılar" veya "sap içi oyucuları" olarak bilinen küçük bir familyadır. Bu familyanın en belirgin özelliği, larvalarının bitki sapları içinde galeriler açarak beslenmesidir. Bu yaşam tarzları nedeniyle, bazı Cephidae türleri, özellikle buğday, arpa gibi tahıl bitkilerinde veya gül gibi süs bitkilerinde önemli tarım zararlıları haline gelebilirler.

Cephidae, diğer testereli arılar gibi, Apocrita alt takımında görülen belirgin "eşekarısı beli"ne sahip değildir; karınları göğüslerine geniş bir şekilde bağlıdır. Ancak, larvalarının sap içinde yaşama adaptasyonu, onları diğer testereli arı familyalarından ayırır.

Cephidae Familyası (Sap Testereli Arılar)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklembacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hymenoptera – Zar Kanatlılar
• Alt Takım: Symphyta – Testereli Arılar
• Üstfamilya: Cephoidea
• Familya: Cephidae

Tanım ve Genel Özellikler

Cephidae, dünya genelinde yaklaşık 150 türü bilinen, Symphyta alt takımına ait bir familyadır. Bu familyanın üyeleri, morfolojik olarak ince ve uzundur. Larvalarının bitki sapları içinde yaşama ve beslenme alışkanlığı, onları bu familyanın temel ayırt edici özelliğidir.

• Sap Oyucu Larvalar: Larvaları, konukçu bitkilerin (tahıllar, otlar, ağaçlar, çalılar) sapları içinde delikler açarak beslenirler ve tüneller oluştururlar. Bu durum, bitkinin su ve besin taşıma sistemini bozarak bitkinin solmasına ve ölmesine neden olabilir.
• İnce Vücut Yapısı: Ergin Cephidae bireyleri genellikle ince, silindirik ve zarif bir görünüme sahiptir.
• Renklenme: Çoğunlukla parlak siyah, sarı veya kırmızımsı lekelerle kombinasyon halinde renklenmişlerdir. Bu renkler, bazı eşekarısı türlerine olan benzerlikleriyle dikkat çekebilir.
• Önemli Cinsler:Cephus: Buğday sap arısı (Cephus pygmaeus) gibi türleri içerir ve tahıl bitkilerinde önemli zararlara yol açabilirler.
• Trachelus: Tahıl bitkilerinde zararlı olan Trachelus tabidus (kara sap arısı) gibi türleri barındırır.
• Janus: Çoğunlukla ağaç ve çalıların saplarında yaşayan türleri içerir, örneğin gül sap arısı (Janus luteipes) veya kiraz sap arısı (Janus abbreviatus).

Morfolojik Özellikler

Cephidae familyasının ergin ve larvaları, belirli morfolojik özelliklerle ayırt edilir:

• Erginler:Vücut Şekli: İnce, uzun ve silindirik vücut yapısına sahiptirler. Boyutları 5 ila 15 mm arasında değişebilir.
• Renk: Genellikle parlak siyah renkte olup, karın veya bacaklarında sarı veya turuncu bantlar veya lekeler bulunabilir. Bu, onları bazı eşekarısı türlerine benzetebilir.
• Baş: Başları genellikle toraks genişliğindedir veya biraz daha geniştir. Bileşik gözleri büyüktür.
• Antenler: Genellikle 18 ila 25 segmentli, yivli ve ipliksi (filiform) antenlere sahiptirler.
• Kanatlar: İki çift şeffaf zar kanatları vardır. Kanat damarlanması, familya ve cins ayrımında önemlidir.
• Yumurtlama Borusu (Ovipositor): Dişi bireylerin yumurtlama borusu, bitki saplarının içine yumurta bırakmak için özelleşmiş, bıçak veya testere benzeri bir yapıya sahiptir. Genellikle vücutlarının altında gizlenmiştir.
• Larvalar:Vücut Şekli: Silindirik, tırtıl benzeri bir görünüme sahiptirler ancak bacakları yoktur veya çok körelmiştir. Bu, onların sap içinde hareket etmelerine yardımcı olur.
• Renk: Beyaz veya kremsi sarı renktedirler.
• Baş: Baş kısmı genellikle koyu kahverengidir ve vücuda göre küçüktür.
• Son Segment (Presegmental Lobe): Karınlarının son segmenti, genellikle S şeklinde kıvrılmış veya belirgin bir çıkıntıya sahiptir, bu da onların tüneller içinde itme kuvveti oluşturmalarına yardımcı olur.

Yaşam Döngüsü ve Davranış

Cephidae türleri, genellikle yılda bir nesil veren ve bitki sapları içinde gelişen bir yaşam döngüsüne sahiptir:

• Yumurta Evresi: Dişi ergin, aktif büyüme dönemindeki genç bir bitki sapının içine, yumurtlama borusu yardımıyla tek bir yumurta bırakır. Yumurta genellikle sapın üst kısımlarına yakın, bitki özüne yerleştirilir.
• Larva Evresi: Yumurtadan çıkan larva, sapın içinde aşağı doğru beslenerek ilerler ve uzun bir tünel oluşturur. Larva geliştikçe sapın içini boşaltır. Hasat zamanına yakın, birçok tür toprağa yakın kısımda sapı tamamen keser veya zayıflatır ve kışlamak için toprağa inebilir veya sapın içinde kalır. Bu, hasat sırasında sapın kırılmasına ve içindeki larvanın yere düşmesine neden olur.
• Pupa Evresi: Kış mevsimini geçiren (diyapozdaki) olgun larva, ilkbaharda sap içinde veya toprağın içinde pupa evresine geçer.
• Ergin Evresi: Pupadan çıkan erginler, genellikle bahar veya erken yaz aylarında ortaya çıkarlar. Erginler genellikle kısa ömürlüdür (birkaç gün ila birkaç hafta) ve temel görevleri çiftleşmek ve yumurta bırakmaktır. Erginler nadiren beslenirler veya sadece çiçek nektarı ile beslenirler.

Ekolojik Rol

Cephidae üyelerinin ekosistemlerdeki rolü, ağırlıklı olarak bitki yiyici (herbivor) olmaları ve bazı durumlarda zararlı statüsü kazanmalarıyla belirlenir:

• Bitki Yiyiciler: Doğal habitatlarda, çeşitli otsu bitkilerin, çalılıkların ve ağaçların saplarında yaşayarak bitki madde döngüsüne katılırlar.
• Tarım Zararlıları: Özellikle tahıl tarımı (buğday, arpa, çavdar) yapılan bölgelerde, Cephus pygmaeus (buğday sap arısı) ve Trachelus tabidus (kara sap arısı) gibi türler, bitki saplarının kurumasına, başak gelişiminin engellenmesine ve hasat kayıplarına yol açarak önemli ekonomik zararlara neden olabilirler.
• Ormancılık ve Bahçıvanlık Zararlıları: Janus luteipes gibi türler, gül, ahududu gibi süs bitkilerinde veya meyve ağaçlarında (kiraz, erik) genç sürgünlerin kurumasına neden olabilirler.
• Besin Zinciri: Larvaları ve erginleri, kuşlar, böcekçil böcekler ve parazitoit eşekarısı türleri için bir besin kaynağı oluşturur.

Dağılım

Cephidae familyasının üyeleri, dünya genelinde yaygın olarak bulunur, ancak en büyük tür çeşitliliği Holarktik bölgede (Kuzey Yarımküre'nin ılıman bölgeleri) görülür. Tarımsal zararlı türleri, ekim alanlarının genişliğine bağlı olarak küresel ölçekte yayılmıştır.

• Türkiye'deki Varlığı: Türkiye, tahıl tarımının yaygın olduğu bir ülke olması nedeniyle, buğday sap arısı (Cephus pygmaeus) ve kara sap arısı (Trachelus tabidus) gibi önemli Cephidae zararlılarına ev sahipliği yapmaktadır. Bu türler, özellikle İç Anadolu, Trakya ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde tahıl verimini etkileyebilen önemli zararlılardır. Ayrıca gül ve diğer süs bitkilerine zarar veren Janus türleri de ülkemizde bulunmaktadır. Bu zararlıların popülasyonları, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından izlenmekte ve mücadele yöntemleri geliştirilmektedir.

İnsanlar Üzerindeki Etkileşim ve Tehlikeler

Cephidae üyelerinin insanlarla doğrudan etkileşimleri sınırlıdır ve insanlar için tehlike arz etmezler:

• İnsanlara Zararsızdırlar: Diğer testereli arılar gibi, Cephidae türleri de zehirli bir savunma iğnesine sahip değildir. Yumurtlama boruları sadece bitki dokularını kesmek ve yumurta bırakmak için kullanılır. Bu nedenle insanları sokmazlar.
• Tarım ve Ekonomik Zarar: En büyük etkileri, tahıl, gül, ahududu gibi bitkilerde yarattıkları ekonomik zararlardır. Larvalarının sap içinde beslenmesi, bitki ölümlerine ve dolayısıyla ürün kayıplarına yol açar. Bu, çiftçiler için önemli bir sorun teşkil edebilir.
• Mücadele Yöntemleri: Cephidae zararlılarıyla mücadelede kültürel önlemler (erken ekim, hasat zamanlaması, bitki artıklarının yok edilmesi), kimyasal mücadele (nadiren ve hedefli) ve biyolojik mücadele (doğal düşmanlar) gibi çeşitli yöntemler kullanılır.

Tıpta veya Başka Alanlarda Kullanım Bilgisi

Cephidae familyasının doğrudan tıbbi veya diğer endüstriyel alanlarda bilinen bir kullanımı bulunmamaktadır. Ancak, tarım bilimi ve entomoloji alanında önemli araştırma konularıdır:

• Tarım Zararlısı Yönetimi Araştırmaları: Cephidae türlerinin biyolojisi, ekolojisi ve popülasyon dinamikleri üzerine yapılan araştırmalar, entegre zararlı yönetimi (IPM) stratejilerinin geliştirilmesi için temel oluşturur. Bu, zararlıların ekonomik eşik altında tutulması ve kimyasal ilaç kullanımının azaltılması açısından önemlidir.
• Biyolojik Mücadele Potansiyeli: Cephidae larvalarını parazitleyen veya avlayan doğal düşmanlar (örneğin, bazı parazitoit eşekarısı türleri veya yırtıcı böcekler) bulunur. Bu doğal düşmanların, zararlı Cephidae türlerinin popülasyonlarını kontrol altında tutmadaki rolleri ve biyolojik mücadele potansiyelleri araştırılmaktadır.
• Bitki-Böcek Etkileşimleri: Bitki sapları içinde yaşama adaptasyonları, bitki-böcek etkileşimleri, bitki savunma mekanizmaları ve böceklerin bu savunmaları aşma stratejileri üzerine yapılan çalışmalar için ilginç modeller sunarlar.

Cephidae familyası, tarım ekosistemlerinde önemli bir rol oynayan, özellikle bitki zararlısı olarak bilinen bir grup Symphyta üyesidir. Onların biyolojilerini ve ekolojilerini anlamak, sürdürülebilir tarım uygulamaları için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Cephidae - Wikipedia.
• BugGuide.Net – Family Cephidae - Stem Sawflies.
• Goulet, H. (1992). The genera and subgenera of the sawflies of Canada and Alaska: Hymenoptera. Symphyta. Agriculture Canada Publication.
• Türkiye Tarım ve Orman Bakanlığı – Bitki Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü (BKGM) yayınları ve tarım zararlıları ile mücadele yöntemleri.
• Türkiye Entomoloji Dergisi ve diğer ilgili bilimsel dergilerdeki makaleler. Symphyta alt takımının bir başka önemli familyası olan Cephidae'ye odaklanıyoruz. Bu familyanın üyeleri, "sap testereli arıları" veya "sap delici arılar" olarak bilinir ve larvalarının bitki sapları içinde galeriler açarak beslenmeleriyle karakterize edilirler. Bu yaşam tarzları, onları özellikle tahıllar ve meyve ağaçları gibi bazı bitki türleri için önemli tarım ve orman zararlıları haline getirebilir.

Cephidae, Tenthredinoidea gibi diğer Symphyta gruplarından farklı olarak, daha ince ve silindirik bir vücut yapısına sahiptir. Yetişkinleri genellikle diğer testereli arılara göre daha narin ve eşekarısı benzeri bir görünüme sahiptir, ancak Apocrita'da (gerçek eşekarısı ve arılar) bulunan belirgin dar "eşekarısı beli" yine de yoktur.

Cephidae Familyası (Sap Testereli Arılar)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklembacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hymenoptera – Zar Kanatlılar
• Alt Takım: Symphyta – Testereli Arılar
• Üstfamilya: Cephoidea
• Familya: Cephidae

Tanım ve Genel Özellikler

Cephidae, Symphyta alt takımının tek familyası olan Cephoidea üstfamilyasına bağlı bir familyadır. Bu familya, dünya genelinde yaklaşık 160 kadar tür içerir ve en bilinen üyelerinden biri ekin saparısı (Cephus pygmaeus) gibi tahıl zararlılarıdır.

Cephidae'nin temel belirleyici özellikleri şunlardır:

• Larvaların Sap İçinde Yaşaması: Bu familyanın en karakteristik özelliği, larvalarının bitki saplarının (özellikle otlar, tahıllar ve genç ağaç dalları) içine tüneller açarak beslenmeleri ve gelişmeleridir. Bu durum, bitkide solmaya, kırılmaya ve ürün kaybına yol açabilir.
• İnce ve Silindirik Vücut: Yetişkin bireyler genellikle ince, narin ve silindirik bir vücut yapısına sahiptir. Çoğu tür siyah veya sarı-siyah renkte olup, bazen eşekarısı taklidi yapabilirler.
• "Eşekarısı Beli" Yokluğu: Diğer Symphyta üyelerinde olduğu gibi, Cephidae'de de göğüs ile karın arasında belirgin bir daralma (petiyol) yoktur. Karın, göğse geniş bir şekilde bağlıdır.
• Yumurtlama Borusu: Dişilerin yumurtlama borusu (ovipositor), bitki saplarını delmek ve yumurtalarını yerleştirmek için özelleşmiştir. Genellikle vücut içine gizlenmiştir.
• Gelişim: Tam başkalaşım (holometabolizm) geçirirler: yumurta, larva, pupa, ergin.

Cephidae İçindeki Başlıca Cinsler ve Türler

Cephidae familyası içinde tarımsal öneme sahip bazı cinsler ve türler bulunmaktadır:

• Cephus (Ekin Saparıları): En iyi bilinen cinstir ve buğday, arpa gibi tahıllarda zararlı olan türleri içerir.
• Cephus pygmaeus (Ekin Saparısı): Dünya genelinde ve Türkiye'de buğday, arpa, çavdar gibi tahılların önemli bir zararlısıdır. Larvaları sapların içinde beslenerek sapın zayıflamasına ve hasat öncesi kırılmasına neden olur.
• Cephus cinctus (Batı Buğday Sap Arısı): Kuzey Amerika'da önemli bir tahıl zararlısıdır.
• Trachelus: Yine tahıl ve otlarda zararlı türleri içerir.
• Trachelus tabidus: Cephus pygmaeus ile birlikte buğdayda zararlı olan bir başka önemli türdür.
• Janus: Meyve ağaçlarında (özellikle erik, kiraz) zararlı olabilen türleri içerir. Larvaları genç dalların içine girerek sürgünlerin kurumasına neden olabilir.
• Calameuta: Buğday ve diğer otlarda zararlı türleri barındırır.

Morfolojik Özellikler

Cephidae üyelerinin hem ergin hem de larva evrelerinde kendine özgü morfolojik özellikleri vardır:

• Erginler:Boyut: Genellikle orta büyüklükte olup, 5-15 mm arasında değişen uzunluklara sahiptirler.
• Renk: Çoğunlukla parlak siyah renkte veya siyah-sarı desenli olabilirler. Bazı türler metalik parlaklığa sahip olabilir.
• Baş: Başları genellikle torakstan daha dardır. Antenler, yaklaşık 20 segmentli ve ip şeklindedir (filiform), ancak bazı türlerde daha az segmentli olabilir.
• Kanatlar: İki çift şeffaf, zar kanatları vardır. Kanat damarlanması taksonomik ayrımda kullanılır. Dinlenme halindeyken kanatlar vücudun üzerine yatık durur.
• Karın: Silindirik ve göğse geniş bir şekilde bağlıdır.
• Larvalar:Şekil: Sapsız ve silindirik, hafifçe S şeklinde kıvrılmış bir yapıya sahiptirler.
• Bacaklar: En belirgin özelliklerinden biri, çoğu Symphyta larvasının sahip olduğu karın bacaklarının (yalancı bacaklar) bulunmaması veya çok körelmiş olmasıdır. Sadece üç çift gerçek göğüs bacağı bulunur.
• Renk: Genellikle beyazımsı veya kremsi sarı renktedirler.
• Baş: Kahverengi veya siyahımsı sert bir baş kapsülleri vardır.

Yaşam Döngüsü ve Davranış

Cephidae'nin yaşam döngüsü, konukçu bitki sapı içinde gerçekleşen özelleşmiş bir döngüdür:

• Yumurta Evresi: Ergin dişiler, genellikle ilkbaharda, konukçu bitkinin genç saplarına (örneğin buğday saplarına) testere benzeri yumurtlama boruları ile küçük bir kesik açar ve içine tek bir yumurta bırakırlar. Yumurtalar genellikle sapın tepe kısmına yakın yerlere bırakılır.
• Larva Evresi: Yumurtadan çıkan larva, sapın içinde aşağı doğru beslenerek bir tünel (galeri) açar. Larva, gelişimini tamamladığında, genellikle sapın tabanına (toprak seviyesine yakın) iner ve burada kışlamak için kendini hazırlayan bir "kışlama hücresi" oluşturur. Larva, bu aşamada diyapoza (kış uykusu) girer ve yazdan sonbahara kadar bu şekilde kalır.
• Pupa Evresi: Kışlayan larva, ilkbaharda pupalaşır. Pupalaşma, genellikle toprağın hemen üzerindeki sap kalıntısı içinde gerçekleşir.
• Ergin Evresi: Pupadan çıkan erginler, genellikle bahar aylarında (Nisan-Mayıs) ortaya çıkarlar. Erginler kısa ömürlüdür (birkaç gün ila bir hafta) ve ana görevleri çiftleşmek ve yumurta bırakmaktır. Yetişkinler nektar ve polenle beslenebilir.
• Nesil Sayısı: Çoğu Cephidae türü, yılda tek bir nesil (univoltin) verir.

Ekolojik Rol

Cephidae familyasının ekosistemlerdeki rolleri, genellikle bitki-böcek etkileşimleri ve besin zinciri içindeki konumlarıyla ilgilidir:

• Herbivorlar ve Sap Deliciler: Temel ekolojik rolleri, bitki saplarını delerek beslenen herbivorlar olmalarıdır. Bu beslenme şekli, bitki gelişimini olumsuz etkiler.
• Tarım ve Orman Zararlıları: Özellikle tahıl bitkilerinde (buğday, arpa) ve bazı meyve ağaçlarında (erik, kiraz) önemli zararlılar olarak bilinirler. Larvaların sap içinde beslenmesi, sapların zayıflamasına, kırılmasına ve verim kaybına yol açar. Ağır enfeksiyonlarda, ürünün önemli bir kısmı kaybedilebilir.
• Biyolojik Kontrolün Konukçuları: Cephidae larvaları, çeşitli doğal düşmanlar (parazitoit eşekarısı ve yırtıcılar) için bir besin kaynağı ve konukçudur. Bu doğal düşmanlar, zararlı popülasyonlarını kontrol altında tutmada önemli bir rol oynar.

Dağılım

Cephidae familyası, özellikle Holoarktik bölgede (Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya'nın kuzey bölgeleri) yayılış gösterir. Tahıl ekili alanların yaygın olduğu bölgelerde daha sık görülürler.

• Türkiye'deki Varlığı: Türkiye, tahıl üretiminin yoğun olduğu bir ülke olduğundan, Cephidae familyası üyeleri açısından önemlidir. Özellikle ekin saparısı (Cephus pygmaeus) ve Trachelus tabidus, Türkiye'deki buğday ve arpa tarlalarında yaygın olarak görülen ve ekonomik zarara neden olabilen türlerdir. Ülkemizde yapılan araştırmalar, bu türlerin yaygınlığını, yoğunluğunu ve farklı buğday çeşitlerindeki zararlı oranlarını belirlemeye yönelik çalışmalar içermektedir. Türkiye'de Cephidae familyasına ait 25'ten fazla türün bulunduğu bilinmektedir.

İnsanlar Üzerindeki Etkileşim ve Tehlikeler

Cephidae üyeleri, insanlar için doğrudan bir tehlike oluşturmazlar.

• Sokma Yok: Aculeata grubundaki gibi zehirli bir savunma iğneleri yoktur. Yumurtlama boruları sadece bitki dokularını kesmek ve yumurta bırakmak için kullanılır.
• Tarım Zararlıları: İnsanlar üzerindeki ana etkileşimleri, tarım ürünlerinde, özellikle tahıllarda neden oldukları ekonomik zararlarla ilgilidir. Ekin saparısı gibi türler, buğday saplarını delerek bitkinin zayıflamasına, hasat öncesi sap kırılmasına ve verim kaybına yol açabilir. Bu durum, çiftçiler için önemli ekonomik kayıplar anlamına gelebilir.
• Mücadele Yöntemleri: Zararlıların kontrolü için kültürel önlemler (erken ekim, hasat sonrası sapların imhası), dayanıklı bitki çeşitlerinin kullanımı ve doğal düşmanların teşvik edilmesi gibi yöntemler uygulanır.

Tıpta veya Başka Alanlarda Kullanım Bilgisi

Cephidae familyasının doğrudan tıbbi veya diğer ticari bir kullanımı bulunmamaktadır. Ancak, tarım ve bilim alanında dolaylı olarak önemli olabilirler:

• Zararlı Yönetimi Araştırmaları: Tarımsal zararlı olmaları nedeniyle, Cephidae türlerinin biyolojisi, ekolojisi, genetiği ve popülasyon dinamikleri üzerinde yoğun araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmalar, daha etkili ve çevre dostu zararlı yönetim stratejilerinin (örn. dayanıklı çeşit geliştirme, biyolojik mücadele) geliştirilmesine katkıda bulunur.
• Biyolojik Mücadele Potansiyeli: Cephidae larvalarını parazitleyen doğal düşmanlar (bazı parazitoit eşekarısı türleri), bu zararlıların popülasyonlarını kontrol altında tutmada önemli bir rol oynar. Bu parazitoitlerin korunması ve tarım ekosistemlerinde teşvik edilmesi, kimyasal pestisit kullanımını azaltarak sürdürülebilir tarım uygulamalarına destek olabilir.
• Bitki Direnci Araştırmaları: Buğday gibi tahıl bitkilerinde, sap sertliği gibi morfolojik özelliklerin saparısı zararına karşı direnç sağladığı bilinmektedir. Bu alandaki genetik araştırmalar, zararlıya dayanıklı yeni bitki çeşitlerinin geliştirilmesine yardımcı olmaktadır.

Cephidae familyası, Hymenoptera'nın daha az çekici ama ekonomik açıdan önemli bir grubudur. Tarımsal ürünler üzerindeki etkileri nedeniyle yakından izlenmeleri ve entegre zararlı yönetimi stratejilerinin bir parçası olarak değerlendirilmeleri gerekmektedir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Cephidae - Vikipedi.
• Hymenoptera of the World: An Identification Guide to Families. (1993). Henri Goulet & John T. Huber (eds.).
• Gullan, P. J., & Cranston, P. S. (2014). The Insects: An Outline of Entomology. Wiley Blackwell.
• Yozgat ili buğday alanlarındaki ekin saparısı (Hymenoptera: Cephidae) türleri ile yaygınlığı ve yoğunluğu - DergiPark (T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Nöriye Taşdelen ve diğerleri).
• New records and a checklist of Cephidae (Hymenoptera:Insecta) of Turkey with a short biogeographical consideration - TÜBİTAK Academic Journals.
• Selçuk Üniversitesi DSpace Repository – Altınekin (Konya) ilçesi buğday ekim alanlarındaki ekin sap arısı (hymenoptera:cephidae) türleri, popülasyon gelişimi ve zararı üzerinde araştırmalar.