Chelonia mydas
Chelonia mydas – Yeşil Deniz Kaplumbağası
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Chordata – Kordalılar
Sınıf: Reptilia – Sürüngenler
Takım: Testudines – Kaplumbağalar
Familya: Cheloniidae – Deniz kaplumbağaları
Cins: Chelonia
Tür: Chelonia mydas (Linnaeus, 1758)
Latince Adın Anlamı
Chelonia, Eski Yunanca "χελώνη" (khelōnē) kelimesinden gelir, “kaplumbağa” demektir.
mydas, muhtemelen Antik Yunan'daki efsanevi kral Midas'a gönderme olarak verilmiştir, ancak bazı kaynaklarda "bitki yiyen" anlamında da yorumlanır.
Tanım ve Morfoloji
Büyük ve ağır yapılı bir deniz kaplumbağasıdır.
Yetişkin bireylerde kabuk uzunluğu 80–120 cm, ağırlığı 100–180 kg olabilir.
Karapaks (üst kabuk) zeytin yeşili, kahverengi ya da koyu bronz renkte; bazen sarımsı desenlerle bezenmiştir.
Plastron (alt kabuk) açık renkli (sarımsı veya kremdir).
Baş yuvarlak ve gagası geniştir. Ön ayaklar kürek şeklindedir; yüzme adaptasyonu yüksektir.
Diğer Cheloniidae türlerinden farklı olarak iki çift prefrontal plak (gözler arasında) taşır.
Habitat ve Yayılım
Tüm dünya tropikal ve subtropikal okyanuslarında yayılır.
Türkiye’de Akdeniz kıyıları, özellikle Adana (Akyatan), Mersin, Hatay, Antalya (Belek, Kızılot), Muğla (Dalyan) gibi bölgelerde yumurtlama alanı olarak önemlidir.
Yetişkinler açık denizlerde yaşar; yumurtlama ve yavrulama döneminde kıyılara yaklaşır.
Genç bireyler kıyıya yakın çayır ve lagün bölgelerinde beslenir.
Davranış ve Yaşam Döngüsü
Yüksek oranda göçmen bir türdür.
Dişiler yumurtlamak için doğdukları sahillere geri döner (filopatri).
Gündüz ve gece beslenebilir. Yavaş hareket eder, su altında uzun süre kalabilir (yaklaşık 2–3 saat).
Kuru kara ortamında yalnızca yumurtlamak amacıyla çıkar.
Yaşam süresi doğada 60–80 yıl, bazen daha fazla olabilir.
Beslenme
Genç bireyler omnivordur; ancak ergin bireyler neredeyse tamamen otçuldur.
– Besinler: deniz yosunları, deniz çayırları (Posidonia oceanica, Zostera marina), algler
– Gençler: küçük omurgasızlar, denizanası, yumuşakçalar
Yeşil kaplumbağaların karapaks renginin “yeşil” adını almasının nedeni derilerindeki bitkisel pigmentlerdir, kabuk rengi değildir.
Üreme Bilgisi
Çiftleşme açık denizde gerçekleşir. Dişiler her 2–4 yılda bir üreme döngüsüne girer.
Yumurtlama sezonu Mayıs – Ağustos ayları arasındadır.
Her dişi 3–5 kez kumsala çıkar ve her seferinde 80–120 yumurta bırakır.
Yumurtalar 45–70 gün içinde çatlar.
Cinsiyet, kuluçka sıcaklığına bağlıdır (30°C üzeri = dişi; 28°C altı = erkek).
Yavrular gece çıkar ve ay ışığını kullanarak denize yönelirler.
İnsana Zararlılık Durumu
Tamamen zararsızdır. Saldırgan değildir.
İnsanlara yaklaşmaz, tehdit altında stres tepkisi verir.
Doğrudan temas, özellikle yumurtlama döneminde ciddi zarar yaratabilir.
Ekolojik Rolü
Deniz çayırlarını kontrol ederek ekosistem dengesini sağlar.
Otçul beslendiği için alglerin ve yosunların aşırı çoğalmasını engeller.
Ayrıca birçok deniz canlısı (yengeçler, küçük balıklar) için habitat oluşturur.
Yumurtaları ve yavruları karasal avcılar için (tilki, köpek, martı) besin kaynağıdır.
Bilimsel Araştırmalarda Kullanımı / Endüstriyel Önemi
Küresel göç modelleri, deniz ekosistemleri, iklim değişikliği etkileri ve sıcaklıkla cinsiyet belirlenmesi konularında model organizmadır.
Ayrıca ekoturizm (özellikle Dalyan ve Akyatan gibi sahalarda) açısından ekonomik katkı sağlar.
Türkiye’deki Durumu ve Koruma Statüsü
– Nesli Tehlike Altında (IUCN Red List: EN – Endangered)
– Türkiye’de koruma altındadır (Bern Sözleşmesi, CITES Ek I).
– Önemli üreme kumsalları sürekli izlenmektedir (DEKAMER, WWF-Türkiye vb.).
– Yumurtlama alanlarında gece ışıklandırmaları, otel yapıları, ATV sürüşü ve kum alma faaliyetleri büyük tehdittir.
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: “Kabukları yeşil olduğu için yeşil kaplumbağa denir.”
- Gerçek: Karapaks rengi kahverengidir; “yeşil” adı, iç yağ ve deri pigmentlerinden gelir.
- Efsane: “Her yıl yumurtlar.”
- Gerçek: Dişiler her yıl değil, 2–4 yılda bir yumurtlama döngüsüne girer.
- Efsane: “Deniz kaplumbağaları balıkla beslenir.”
- Gerçek: Bu tür erişkinlikte otçuldur; balık yemez.
- Efsane: “Kumu kazarken bilinçsizdir, rahatsız edilmez.”
- Gerçek: Kum seçimi ve kazma davranışı çok hassastır; rahatsızlık hissederse yumurtlamayı bırakır.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
– Linnaeus, C. (1758). Systema Naturae
– Hirth, H. (1997). Synopsis of the biological data on the green turtle.
– Baran, İ., Türkozan, O. (1998). Türkiye Deniz Kaplumbağaları.
– IUCN Red List (2023)
– Reptile Database (2024)
– DEKAMER Araştırma Raporları
