Cheloniidae – Deniz Kaplumbağaları Familyası: Sistematik, Morfolojik ve Koruma Açısından Değerlendirme

1. Genel Tanım

Cheloniidae, Testudines takımına ait ve tümüyle denizel yaşama adapte olmuş kaplumbağalardan oluşan bir familyadır. Bu kaplumbağalar, uzun mesafeli göçleri, güçlü yüzme kabiliyetleri ve geniş okyanus sistemlerinde beslenme–üreme döngüleriyle bilinir. Familya üyeleri, tropikal ve subtropikal denizlerde yaşar.

2. Sistematik Sınıflandırma

KategoriSınıflamaAlemAnimaliaŞubeChordataSınıfReptiliaTakımTestudinesAlt TakımCryptodiraÜst AileChelonioideaFamilyaCheloniidae

Not: Deniz kaplumbağalarının ikinci familyası Dermochelyidae’dir (Dermochelys coriacea, deri sırtlı kaplumbağa). Cheloniidae ile yakından akrabadır ancak ayrı sınıflandırılır.

3. Coğrafi Dağılım ve Türkiye'deki Türler

Cheloniidae familyası üyeleri okyanuslarda küresel dağılıma sahiptir. Türkiye kıyılarında iki tür düzenli olarak ürer:

TürTürkçe AdıIUCN DurumuÜremeCaretta carettaİribaş deniz kaplumbağasıTehlikede (EN)Akdeniz kıyılarıChelonia mydasYeşil deniz kaplumbağasıTehlikede (EN)Akdeniz kıyılarıEretmochelys imbricataŞahin gagalı kaplumbağaKritik (CR)Rastlantısal gözlemler

Türkiye’de özellikle İztuzu (Dalyan), Belek, Patara, Anamur sahilleri Caretta caretta ve Chelonia mydas için önemli yumurtlama alanlarıdır.

4. Morfolojik Özellikler

ÖzellikAçıklamaKabuk (karapaks)Yassı, aerodinamik; pullarla (scute) kaplıPlastronGeniş, sabitBacaklarÖn bacaklar palet şeklindedir; çok güçlüdürKafaDişsiz, keratin plaklarla güçlü çiğnemeBoyutGenellikle 70–120 cm; Chelonia mydas 180 kg+ olabilirCinsiyet belirlemeYumurta inkübasyon sıcaklığına bağlıdır

5. Yaşam Döngüsü ve Ekoloji

• Dişiler, doğdukları sahillere geri dönerek yumurta bırakırlar (filopatri).
• Üreme: 2–3 yılda bir, geceleri kumsala çıkarlar; 50–150 yumurta bırakılır.
• Yumurtadan çıkan yavrular yönlerini ay ışığıyla belirleyip denize ulaşır.
• Beslenme:
• Caretta caretta: Etçil (yumuşakçalar, yengeç, denizanası)
• Chelonia mydas: Otçul (deniz çayırları ve algler)
• Yaşam süresi: 50–80 yıl veya daha fazla

6. Tehditler ve Koruma Durumu

Başlıca Tehditler:

• Kıyı yapılaşması → yumurtlama alanlarının yok olması
• Işık kirliliği → yavruların denize ulaşamaması
• Plastik atık yutma (jelatin benzeri plastik → denizanası sanılması)
• Balık ağlarında boğulma
• Yumurta ve et için kaçak toplayıcılık

Koruma:

• CITES Ek I → Uluslararası ticareti tamamen yasak
• Türkiye’de Orman ve Su İşleri Bakanlığı, DEKAMER (Deniz Kaplumbağaları Araştırma Merkezi), WWF gibi kurumlarca izlenmekte
• İztuzu, Belek, Akyatan gibi alanlar özel çevre koruma bölgesi ilan edilmiştir

7. Bilimsel ve Ekoturizm Önemi

• Küresel göç yollarının izlenmesi için uydu takip çalışmaları
• Deniz çayırlarının sağlığını korumada Chelonia mydas kilit türdür
• Caretta caretta, denizel besin zincirinde hem yırtıcı hem av rolü üstlenir
• Türkiye’de ekoturizmde “caretta gözlemi” popülerdir (Dalyan örneği)

Kaynakça

1. Spotila, J.R. (2004). Sea Turtles: A Complete Guide
2. Baran, İ. & Kasparek, M. (2001). Marine Turtles of the Mediterranean
3. IUCN Red List – Caretta caretta, Chelonia mydas

CITES Appendices

DEKAMER (www.dekamer.org.tr)

1. WWF-Türkiye Kaplumbağa Raporları