Coenonympha leander 

Coenonympha leander

Coenonympha leander (Rus Esmeri / Russian Heath)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Satyrinae (Esmerler) alt familyasına ait olan Coenonympha leander, "Rus Esmeri" veya İngilizce'de "Russian Heath" olarak bilinen, kanat altındaki benekleri ve genel kahverengi tonlarıyla tanınan küçük bir kelebek türüdür. Palearktik biyocoğrafik bölgesinde, özellikle nemli çayırlık ve ormanlık alanların kenarlarında yayılış gösterir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Coenonympha leander, küçük ila orta büyüklükte, yaklaşık 30-40 mm kanat açıklığına sahip bir kelebektir. Kanat üst yüzeyinin ana rengi açık turuncu-kahverengi veya pas rengine çalan kahverengidir. Ön kanatlarda genellikle, belirgin siyah halkalı ve beyaz pupillalı bir göz beneği bulunur. Arka kanatlar ise düz kahverengi tonlardadır. En belirgin özelliği, arka kanatların alt yüzeyindeki, dış kenara yakın bir sıra halinde dizilmiş, dıştan beyazımsı bir bantla çevrili küçük siyah göz benekleridir. Bu benekler, türün tanımlanmasında önemli bir rol oynar ve genellikle "inci" gibi parlamazlar. Kanat altındaki zemin rengi de genellikle pas rengi veya kırmızımsı kahverengi tonlarındadır.

Cinsel dimorfizm hafif derecede belirgin olabilir; dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük ve kanat üst yüzeyindeki turuncu tonlar daha belirgin olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
Cins (Genus): Coenonympha
Tür (Species): Coenonympha leander (Esper, 1784)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Coenonympha leander, Güneydoğu Avrupa'dan (Balkanlar, Romanya, Bulgaristan) Türkiye, Kafkasya, Rusya'nın güneyi ve Orta Asya'ya kadar uzanan geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Coenonympha leander Türkiye'nin kuzey, kuzeydoğu ve kısmen orta bölgelerinde, nemli orman açıklıkları, çalılık alanlar ve yüksek rakımlı çayırlıklarda yayılış gösteren bir türdür. Marmara, Karadeniz, İç Anadolu'nun doğusu ve Doğu Anadolu Bölgesi'nden kayıtları bulunmaktadır. Genellikle 800 metreden 2500 metrenin üzerindeki yükseltilerde bulunabilir. Özellikle Erzurum, Artvin, Sivas gibi illerde gözlemlenmiştir.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle nemli çayırlar, orman açıklıkları, orman kenarları, uzun otlaklar, fundalık alanlar ve akarsu kenarları gibi nemli ve bitki örtüsünün yoğun olduğu habitatları tercih eder. Larvalarının ana konukçu bitkileri çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından otlardır; özellikle Poa ve Festuca türleri bilinmektedir. Ergin kelebekler, bu habitatlarda yetişen farklı çiçeklerden (örneğin devedikeni, böğürtlen) nektar alırlar.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Coenonympha leander'in yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu otlarının saplarına veya yapraklarına tek tek bırakırlar. Yumurtalar küremsi ve beyazımsıdır.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu otlarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle yeşil veya kahverengimsi renkte olup, iyi kamufle olmalarını sağlayan kısa tüylere sahiptirler. Kışı genellikle genç tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
Pupa: Kış uykusundan sonra olgunlaşan tırtıllar, ilkbaharda pupa evresine geçerler. Pupa genellikle bitki sapları arasına veya yere yakın bir yere, gevşek bir koza içinde bulunur.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Coenonympha leander genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler Türkiye'de Haziran başından Ağustos ortasına kadar uçarlar. Uçuşun zirvesi genellikle Temmuz ayına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler, tipik Coenonympha cinsine göre daha hızlı ve çevik bir uçuşa sahiptirler. Genellikle güneşli havalarda aktiftirler. Sık sık çiçekler üzerinde nektar alırken veya otların arasında dinlenirken görülürler.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Coenonympha leander zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için herhangi bir toksik madde içermez. Doğrudan zehirlenme riski taşımazlar.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden oldukları gözlemlenmemiştir.
Tedavi Prosedürleri: Coenonympha leander ile temas sonrası herhangi bir özel tedavi prosedürü genellikle gerekmez. Çok nadiren ciltte hassasiyet görülürse, etkilenen bölgenin sabun ve suyla temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır. Genellikle tıbbi müdahale gerektirmez.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Coenonympha leander, ekosistemde hem birincil tüketici hem de tozlayıcı olarak rol oynar.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan buğdaygillerle beslenerek nemli çayır ve otlak ekosistemlerinin doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, Coenonympha leander, IUCN Kırmızı Listesi'nde "En Az Endişe Verici (Least Concern - LC)" olarak listelenmiştir. Geniş yayılış alanı ve uygun habitatların hala bulunması nedeniyle popülasyonları genellikle stabil kabul edilir.
Potansiyel Tehditler: Tür için genel bir tehdit bulunmamaktadır. Ancak, yerel ölçekte habitatların (özellikle nemli çayırların ve orman açıklıklarının) tarım uygulamaları, kentleşme, orman yönetimi veya drenaj projeleri nedeniyle yok olması veya parçalanması popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Yine de, türün genel adaptasyon kabiliyeti ve konukçu bitkisinin yaygınlığı, bu tehditlerin genel popülasyon üzerindeki etkisini minimize etmektedir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: