Eresus sandaliatus

Türkçe Adlandırma: Eresus sandaliatus halk arasında genellikle "Uğur Böceği Örümceği" olarak bilinir. Bu adlandırma, özellikle erkek bireylerin uğur böceğine benzeyen parlak kırmızı renkli karın deseni nedeniyle verilmiştir. Bu isim, benzer görünümdeki diğer Eresus türleri için de kullanılabilir, bu nedenle bazen karıştırılabilir.

Eresus sandaliatus, Eresidae familyasına ait zehirli bir örümcek türüdür. Bu familya üyeleri genellikle "kadife örümcekleri" olarak bilinirler. Eresidae familyası, genellikle yer altında boru şeklinde yuvalar yapan ve aktif avcı olan türleri içerir. Eresus sandaliatus, ilk kez 1778 yılında Martini & Goeze tarafından bilim dünyasına tanımlanmıştır.

Detaylı Özellikler ve Taksonomik Konumu

Taksonomik Sınıflandırma

Eresus sandaliatus'un bilimsel sınıflandırması şu şekildedir:

• Alem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Arachnida (Örümcekgiller)
• Takım (Order): Araneae (Örümcekler)
• Infra Takım (Infraorder): Araneomorphae (Gerçek Örümcekler)
• Familya (Family): Eresidae C. L. Koch, 1837 (Kadife Örümcekleri)
• Açıklama: Bu familya, tipik olarak kadifemsi tüylere sahip, güçlü ve genellikle parlak renkli örümcekleri içerir.
• Cins (Genus): Eresus Walckenaer, 1805
• Açıklama: Eresus cinsi, Palearktik bölgede yayılış gösteren ve genellikle eşeysel dimorfizm gösteren türleri içerir.
• Tür (Species): Eresus sandaliatus (Martini & Goeze, 1778)
• Açıklama: Tür, 1778 yılında F. H. W. Martini ve J. A. E. Goeze tarafından tanımlanmıştır.

Genel Bilgiler

• Familya: Eresidae
• Tip: Yeraltı yuvalarında yaşayan, aktif avcı ve zehirli bir örümcek türüdür.
• Coğrafi Dağılım: Avrupa'da (İngiltere, Güney Norveç, Kuzey İtalya gibi bölgeler dahil) ve Türkiye'de yayılış gösterir. Türkiye'de Denizli, Muğla, Elazığ, Aydın, Manisa, Eskişehir ve Bursa gibi çeşitli illerde görüldüğü bildirilmiştir. Bu tür, Birleşik Krallık IUCN Kırmızı Listesi'nde "tehlikede" kategorisinde yer almaktadır, bu da koruma altına alınması gereken bir tür olduğunu gösterir.

Fiziksel Özellikler (Eşeysel Dimorfizm)

• Boyut: Belirgin bir eşeysel dimorfizm (cinsiyetler arası belirgin farklılık) gösterir.
• Dişi: Genellikle daha büyüktür, vücut uzunluğu 10–16 mm civarındadır. Tamamen siyah veya koyu kahverengi renkte olup, genellikle tekdüze bir görünüme sahiptir. Vücutları daha hacimli ve kadifemsi tüylüdür.
• Erkek: Daha küçük olup, vücut uzunluğu 6–9 mm civarındadır. Erkek bireylerin karnı (opisthosoma) parlak kırmızı renkte olup, üzerinde dört adet belirgin siyah nokta bulunur, bu da onlara uğur böceği görünümü verir. Karapaksı siyah veya koyu renklidir. Bacakları da kırmızımsı tonlarda olabilir.
• Gözler: Genellikle sekiz gözü vardır ve bunlar tipik olarak kümelenmiş bir yapıya sahiptir.
• Ayırt Edici Özellikler:Erkeklerin Uğur Böceği Deseni: Erkek Eresus sandaliatus'un parlak kırmızı ve siyah benekli karnı, türün en karakteristik özelliğidir ve halk arasında "uğur böceği örümceği" olarak bilinmesini sağlar.
• Kadifemsi Vücut: Vücutları, özellikle karapaks ve bacaklar, kadifemsi tüylerle kaplıdır.
• Güçlü Bacaklar: Kalın ve güçlü bacaklara sahiptirler.
• Cinsel Organ Morfolojisi: Tür teşhisi için en güvenilir yöntem, erkeklerin palpal organlarının ve dişilerin epigynlerinin morfolojik özelliklerinin incelenmesidir. Erkeklerde bulbus distali uzun ve sivri, derin bir oluklu bir kondüktöre sahiptir. Dişi epigyn genellikle dikdörtgenimsi olup, ön kısımda bölünmemiştir.

Yaşam Biçimi ve Habitat

• Yuva Yapısı: Eresus sandaliatus, yer altında, genellikle 10 cm'ye kadar derin olabilen boru şeklinde yuvalar inşa ederler. Bu yuvaların girişi, örümceğin kribellum ipeği ile kaplı, daha geniş ve dağınık bir ağ yapısıyla kamufle edilir. Dişiler ve yavrular genellikle bu kovuklarda koloni halinde yaşayabilir. Yuva girişi ipek ipliklerle kaplıdır ve avların takılması için tuzak görevi görür.
• Habitat Tercihi: Sıcak ve kuru iklimleri tercih ederler. Gevşek ve alçak bitki örtüsüne sahip alanlarda, özellikle kuru otlaklar, çayır ve bozkırlarda yaygındırlar. Kuru ve aydınlık ormanlık alanlarda ve güneşli, eğimli yerlerde, taşların ve çalılıkların arasında da bulunabilirler.
• Yaşam Tarzı: Büyük ölçüde gececil (noktürnal) veya alacakaranlıkta aktiftirler. Gündüzleri yuvalarında saklanırlar. Aktif avcılardır ve avlarını pusuya düşürme veya kovalama tekniklerini kullanırlar. Dişiler yavrularını, sırtlarında lens şeklinde bir kozada taşırlar ve gündüzleri bu kozayı güneşli ve sıcak yerlere çıkarırlar. Yumurtadan çıkan yavrular, anne öldüğünde annelerinin bedeniyle beslenebilirler.

Beslenme ve Üreme

• Diyet: Etçil (karnivor) bir türdür. Ana besinlerini genellikle kırkayaklar, çeşitli böcekler (özellikle böcek larvaları), diğer küçük eklembacaklılar ve bazen diğer örümcekler oluşturur. Ağız girişinde oluşturdukları karmakarışık mavi renkli ipekler, böceklerin buraya takılmasına sebep olur.
• Avlanma Tekniği: Ağ örmek yerine, genellikle yuvalarının etrafındaki ipek iplikleriyle avlarının varlığını hissederler. Hızla yuvalarından fırlayarak avlarını yakalar ve zehir enjekte ederek etkisiz hale getirirler. Özellikle karıncagiller, kınkanatlı böcekler ve toprak böcekleri gibi yerde yaşayan böceklerle beslenirler.
• Üreme: Ergin erkekler genellikle eylül başlarında ortaya çıkar ve gelecek yılın mayıs-haziran aylarında çiftleşmek için dişi aramaya başlarlar. Erkekler, dişilerin yuvalarına yaklaşarak çiftleşme sinyalleri gönderirler. Dişiler, 35-80 civarında yumurta içeren yumurta keselerini (kocoon) yuvalarının içine bırakır ve yavrular yumurtadan çıktıktan sonra da onları korurlar. Yavru örümcekler yumurtadan çıktıktan sonra annelerinden ağızlarından bir sıvı alırlar. Daha sonra dişi kendi vücudunu sindirerek birkaç gün sonra ölür. Yavru örümcekler annelerinin bedeniyle beslenir ve bir sonraki baharda yuvayı terk edip kendi yuvalarını inşa ederler.

Zehir ve Tıbbi Önem

• Zehirli Olup Olmadığı: Evet, Eresus sandaliatus zehirli bir örümcek türüdür. Zehir bezlerine sahiptir ve avını etkisiz hale getirmek için zehir kullanır. Zehirli kabul edilen örümcekler arasındadır.
• Zehir Türü ve Etki Mekanizması: Zehri nörotoksik ve sitotoksik bileşenler içerebilir. Avlarını felç edici ve sindirici etkileri vardır.
• İnsanlar İçin Tehlikesi: Eresus sandaliatus'un ısırıkları, insanlar üzerinde çeşitli semptomlara neden olabilir, ancak genellikle ölümcül değildir ve kalıcı hasara yol açtığına dair bildirilmiş bir vaka yoktur. "Uğur böceği örümceği" olarak bilinen bu tür, tehlikeli olarak sınıflandırılsa da, genellikle gizli yaşam tarzları nedeniyle insanlarla teması nadirdir ve ısırık raporları çok fazla değildir.
• Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: Genel olarak, küçük ve orta boyutlu örümceklerin zehirlerinin insan için genellikle tıbbi sorun yaratmadığı kabul edilse de, Eresus cinsi gibi daha büyük ve güçlü keliserlere sahip türlerde ısırık potansiyeli ve belirtiler artabilir. Ancak bu tür için ölüm vakası bildirilmemiştir.
• Isırık Durumunda Beklenen Etkiler: Eresus sandaliatus ısırığı durumunda görülebilecek semptomlar şunları içerebilir:
• Isırık bölgesinde kısmi acı ve lokal ağrı (bir arı veya eşek arısı sokmasına benzer).
• Ateş artışı (hafif ateş).
• Kalp atım hızında artış.
• Baş ağrısı ve yorgunluk gibi genel halsizlik hissi.
• Isırık bölgesinde hafif kızarıklık ve şişlik.
• Bazı durumlarda kaşıntı ve alerjik reaksiyonlar (çıplak elle dokunulduğunda toksin vererek kaşıntı ve alerjiye neden olabilir).
• Semptomların şiddeti, ısırılan kişinin yaşına, genel sağlık durumuna, zehre karşı hassasiyetine ve ısırılan örümceğin boyutuna/enjekte ettiği zehir miktarına bağlı olarak değişebilir. Çocuklar, yaşlılar ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde daha belirgin reaksiyonlar görülebilir, ancak ölüm vakası bildirilmemiştir.
• Tedavi Prosedürü (İlk Yardım): Eresus sandaliatus ısırığı için spesifik bir antidot bulunmamaktadır. Tedavi genellikle semptomatik ve destekleyicidir:

1. Sakin Kalın: Panik yapmaktan kaçının.
2. Isırık Bölgesini Temizleyin: Isırık bölgesini sabun ve su ile nazikçe yıkayın.
3. Soğuk Uygulayın: Ağrı ve şişliği azaltmak için ısırık bölgesine temiz bir bez içine sarılmış buz paketi veya soğuk kompres uygulayın (doğrudan cilde buz değdirmeyin).
4. Ağrı Kesici: Ağrı ve ateş için reçetesiz satılan ağrı kesiciler (örneğin parasetamol veya ibuprofen) kullanılabilir.
5. Tıbbi Yardım: Semptomlar şiddetliyse, yayılıyorsa, alerjik bir reaksiyon belirtileri (nefes darlığı, kurdeşen, yüz veya boğazda şişlik) ortaya çıkarsa veya ısırık bölgesinde enfeksiyon belirtileri (artan kızarıklık, irin, ısı artışı) varsa derhal bir sağlık profesyoneline başvurulmalıdır. Özellikle çocuklar ve yaşlılar için dikkatli olunmalıdır.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. World Spider Catalog (WSC): Örümcek taksonomisi, tür bilgileri ve dağılımları için en güncel ve kapsamlı veritabanlarından biridir.
2. Kaynağa Erişim: World Spider Catalog (2024). World Spider Catalog. Version 25.5. Natural History Museum Bern, online at http://wsc.nmbe.ch. doi: 10.24436/2 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
3. araneae - Spiders of Europe: Avrupa'daki örümcek türleri hakkında detaylı bilgi ve görseller sunan bir veritabanı.
4. Kaynağa Erişim: araneae - Spiders of Europe. Eresus sandaliatus. https://araneae.nmbe.ch/data/1148/Eresus_sandaliatus (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
5. Türkiye Yaban Hayatı (Eresidae Familyası Sayfası): Eresidae familyasının genel özellikleri ve Türkiye'deki varlığı hakkında bilgi verir.
6. Kaynağa Erişim: Türkiye Yaban Hayatı. Eresidae. https://turkiyeyabanhayati.org/species/detail/eresidae (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
7. The Spiders of Turkey - Checklist of Turkish Spiders: Türkiye'deki örümcek türlerinin güncel listesi, Eresus sandaliatus'un Türkiye'deki varlığını ve dağılımını doğrular.
8. Kaynağa Erişim: Danışman, T., Kunt, K. B., Özkütük, R. S., & Coşar, İ. (2024). The checklist of the spiders of Turkey. Version 2024 [last updated 21 February 2024], online at http://www.spidersofturkey.info. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
9. GBIF (Global Biodiversity Information Facility): Türün taksonomik bilgileri ve dünya üzerindeki gözlem kayıtları.
10. Kaynağa Erişim: GBIF. Eresus sandaliatus. https://www.gbif.org/species/5172287 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
11. Evrim Ağacı - Uğur Böceği Örümceği (Eresus): Eresus cinsi ve E. sandaliatus hakkında detaylı ekolojik ve morfolojik bilgiler.
12. Kaynağa Erişim: Uğur Böceği Örümceği (Eresus) - Evrim Ağacı. https://evrimagaci.org/blog/ugur-bocegi-orumcegi-eresus-16149 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
13. Yeni Şafak - Dikkat zehir saçıyor: Türkiye'de bir ilde daha görüldü sayıları hızla artıyor: Türkiye'deki Eresus gözlemleri ve zehir etkisi hakkındaki genel bilgiler.
14. Kaynağa Erişim: Dikkat zehir saçıyor: Türkiye'de bir ilde daha görüldü sayıları hızla artıyor - Yeni Şafak. https://www.yenisafak.com/foto-galeri/hayat/zehirli-ugur-bocegi-orumcegi-nedir-zehirli-ugur-bocegi-orumcegi-oldurur-mu-ugur-bocegi-orumcegi-isirirsa-ne-olur-ugur-bocegi-orumcegi-insana-zarar-verir-mi-4543012 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
15. TGRT Haber - Adına aldanmayın! En zehirlilerinden biri: Elazığ'da Uğur Böceği Örümceği görüldü: Eresus cinnaberinus (bazı kaynaklarda Eresus sandaliatus olarak da anılır) hakkında bilgiler.
16. Kaynağa Erişim: Adına aldanmayın! En zehirlilerinden biri: Elazığ'da Uğur Böceği Örümceği görüldü - TGRT Haber. https://www.tgrthaber.com/yasam-videolari/adina-aldanmayin-en-zehirlilerinden-biri-elazigda-ugur-bocegi-orumcegi-goruldu-3208288 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
17. Fotoğraf: Sinan Dağmaç