Glaucostegidae
"Dev Keler Balıkları" (Giant Guitarfish), kıkırdaklı balıklar (Elasmobranchii) grubunda yer alan ve görünüş olarak vatoz ile köpek balığı arasında bir geçiş formu sunan Rhinopristiformes takımı üyeleridir. Bu balıklar, vücutlarının ön kısmının vatozlar gibi basık ve üçgen diskli olması, ancak arka kısmının köpek balıkları gibi kaslı bir kuyruğa ve belirgin sırt yüzgeçlerine sahip olmasıyla karakterize edilirler.
Akdeniz ve Türkiye sularında bulunan bu gruba ait en kritik tür, bir önceki sorgunuzda da bahsettiğimiz Taraklı Keler (Glaucostegus cemiculus)'tur. Bu grup, dünyada yok olma riski en yüksek olan deniz canlıları arasındadır.
1. Tanım ve Biyolojik Özellikler
Dev Keler Balıklarını tanımlayan temel özellikler şunlardır:
- Morfoloji: Vücutları, baş bölgesinde yassılaşmış, uzun, sivri bir burun (rostrum) ile başlar ve kuyruğa doğru incelerek köpek balığına benzeyen bir gövdeye dönüşür. Derileri genellikle pürüzsüzdür.
- Boyut: Adlarından da anlaşılacağı gibi büyük boyutlara ulaşırlar. Glaucostegus cemiculus türü 2 metreye kadar büyüyebilir.
- Habitat: Tamamen bentiktirler (dipte yaşarlar). Genellikle kıta sahanlığının kumlu ve çamurlu diplerinde, sığ sularda bulunurlar.
- Üreme (Kritik Fark): Gerçek vatozların (Rajidae) aksine, canlı doğurandırlar (Ovovivipar). Yavrularını annenin vücudu içinde geliştirir ve canlı yavrular dünyaya getirirler. Bu üreme stratejisi, doğum oranlarını düşük tutar.
2. Türkiye ve Akdeniz'deki Durum
Türkiye'nin Akdeniz ve Ege kıyılarında bulunan başlıca Dev Keler türü Taraklı Keler (Glaucostegus cemiculus)'tür. Daha küçük boyutlu bir keler türü olan Bayağı Keler (Rhinobatos rhinobatos) da Akdeniz'de mevcuttur ve o da aynı derecede kritik tehlike altındadır.
- Yayılış: Akdeniz genelinde bulunurlar, ancak popülasyonları tarihsel aralıklarının büyük bir kısmında neredeyse yok olmuştur.
- Kayıp: Tarihsel olarak Karadeniz'de de bulunduğu rapor edilen bu balıkların, günümüzde Karadeniz'de neredeyse tamamen tükendiği kabul edilmektedir.
3. Kritik Koruma Durumu ve Tehditler
Dev Keler Balıkları, kıkırdaklı balıklar arasında en yüksek yok olma riski taşıyan gruplardan biridir.
- Koruma Statüsü: Hem Glaucostegus cemiculus hem de Rhinobatos rhinobatos, IUCN tarafından Kritik Tehlike Altında (Critically Endangered - CR) olarak sınıflandırılmıştır. Bu, doğada yok olma riskinin aşırı yüksek olduğu anlamına gelir.
- Tehditler:
- Yavaş Üreme: Geç olgunlaşma (çoğu zaman 10 yıldan sonra) ve az sayıda canlı yavru doğurma, popülasyonların av baskısı sonrası toparlanmasını neredeyse imkânsız kılmaktadır.
- Dip Balıkçılığı: Sığ ve kumlu dip habitatlarında yaşamaları nedeniyle, dip trolü ve fanyalı ağlar gibi balıkçılık ekipmanları için birincil yan av (bycatch) hedefi haline gelmişlerdir.
- Yüzgeç Ticareti: Yüzgeçlerinin yüksek ticari değeri, bu türlerin hedef avcılığa maruz kalmasına neden olmuştur (özellikle uluslararası köpek balığı yüzgeci pazarı için).
Bu türlerin korunması, Akdeniz genelinde balıkçılığın tamamen yasaklanması ve avlanmaları durumunda karaya çıkarılmadan denize geri bırakılmalarını zorunlu kılan katı yasal düzenlemelerle mümkündür.
Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi
- Kaynaklar:
- IUCN Red List (Critically Endangered assessments for G. cemiculus and R. rhinobatos).
- Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
- Not: Dev Keler Balıkları, Akdeniz'deki en tehlike altındaki deniz yaşamı miraslarından biridir. Yaşayan her bireyin ekolojik değeri göz önüne alındığında, onlara yönelik koruma çabaları Türkiye için hayati öneme sahiptir.
- Fotoğraf: https://uk.inaturalist.org/photos/11974449
