Hipparchia aristaeus (Güney Kızılmeleği / Southern Grayling)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Satyrinae alt familyasına ait, genellikle kuru ve kayalık habitatlarda bulunan Hipparchia aristaeus kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Güney Kızılmeleği" veya İngilizce'de "Southern Grayling" olarak bilinen bu tür, Akdeniz havzasının bazı bölgelerinde ve Batı Asya'da yayılış gösterir. Türün taksonomik durumu oldukça karmaşık olup, farklı coğrafi varyasyonlar bazen ayrı türler olarak kabul edilmektedir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Hipparchia aristaeus, kanat üst yüzeyinde koyu kahverengiden grimsi kahverengiye kadar değişen bir zemin rengine sahiptir. Ön kanatların dış kenarına yakın bölgelerde, genellikle bir veya iki adet belirgin siyah göz beneği bulunur. Bu göz beneklerinin etrafında açık renkli (genellikle soluk sarımsı veya turuncumsu) bir halka bulunabilir. Arka kanatların üst yüzeyinde genellikle belirgin bir desen yoktur, ancak dış kenara yakın bölgelerde bazı silik lekeler görülebilir.

Kanat alt yüzeyi ise oldukça karmaşık ve iyi kamufle olmuştur. Arka kanatların alt yüzeyi, ağaç kabuğu veya kuru otları taklit eden gri ve kahverengi tonlarda mermer desenlere sahiptir. Bu, kelebeğin dinlenirken yırtıcılardan korunmasına yardımcı olur. Kanat açıklığı genellikle 50-60 mm civarındadır.

Taksonomik karmaşıklık: Hipparchia aristaeus grubu, taksonomistler arasında tartışmalı bir konudur. Eskiden tek bir tür olarak kabul edilse de, günümüzde genetik ve morfolojik farklılıklar nedeniyle bu grubun birkaç ayrı türe ayrılması gerektiği yönünde güçlü kanıtlar bulunmaktadır. Örneğin, Korsika ve Sardinya'daki popülasyonlar genellikle H. aristaeus olarak kabul edilirken; Sicilya'daki popülasyonlar (H. blachieri), Kuzey Afrika'dakiler (H. algirica) ve Güney Balkanlar'dakiler (H. senthes) ayrı türler veya alt türler olarak ele alınabilmektedir. Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiği gibi, Türkiye'deki popülasyonlar genellikle H. senthes olarak tanımlanır, ancak genel adlandırmada H. aristaeus grubu içinde değerlendirilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):şimdilik Arthropoda kalsın Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
• Cins (Genus): Hipparchia
• Tür (Species): Hipparchia aristaeus (Bonelli, 1826) (veya Hipparchia senthes gibi ilişkili türler)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Hipparchia aristaeus (geniş anlamda) ve ilişkili türler, Kuzey Afrika, Güney Avrupa (özellikle Akdeniz adaları: Korsika, Sardinya, Sicilya, Elba, Giglio ve Capraia), ve Batı Asya'da (Güney Balkanlar, Türkiye) bulunur.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'ne göre, Türkiye'de genellikle Ege Bölgesi gibi batı ve güneybatı bölgelerde kaydedilmiştir. Türkiye'deki formu genellikle Hipparchia senthes olarak bilinir.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle sıcak, kuru ve kayalık alanları, çalılıkları, seyrek ormanlık alanları, makilikleri ve otlakları tercih eder. Sıklıkla kayalık yamaçlarda, taşlık zeminlerde ve ağaç gövdelerinde dinlenirken görülür. Larvalarının beslendiği çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından bitkilerin bulunduğu yerleri sever. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan yüksekliklerde bulunabilir.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Hipparchia aristaeus'un yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını konukçu bitkisi olan buğdaygillerin (Poaceae) yakınlarına veya üzerine bırakırlar.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, çeşitli buğdaygiller (Poaceae) türleriyle beslenirler. Tırtıllar genellikle koyu renkte olup, iyi kamufle olmuşlardır. Kış aylarını genellikle tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle toprakta veya bitki örtüsü arasında kendilerine bir yer bulurlar.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Hipparchia aristaeus ve ilişkili türler genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler çoğunlukla Haziran'dan Ağustos'a kadar uçarlar ve uçuşun zirvesi Temmuz ayına denk gelir.

Davranış: Bu kelebekler güçlü bir uçuşa sahiptirler ancak genellikle sıcak günlerde ağaç gövdelerinde veya kayalar üzerinde kanatları kapalı bir şekilde dinlenirken görülürler. Dinlenirken çevreleriyle mükemmel bir şekilde kamufle olurlar. Erkekler eş arayışında aktif olarak uçarlar ve nadiren çiçeklerden nektar alırlar; daha çok nemli topraklardan mineral veya ağaç özsuyu gibi besinlerle beslenmeyi tercih ederler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Hipparchia aristaeus ve akraba türleri, Akdeniz'in kurak ve kayalık manzaralarına özgü adaptasyonların güzel bir örneğidir. Kanat altlarındaki mükemmel kamuflajları, onları bu zorlu ortamlarda hayatta kalmalarını sağlar. Taksonomik karmaşıklığı, türleşme süreçlerinin hala devam ettiğini düşündürmektedir. Türkiye'deki varlığı, özellikle Ege Bölgesi'nin doğal çeşitliliği için önemlidir. Bu kelebeğin ve onun hassas habitatlarının korunması, biyolojik mirasımızın devamlılığı için elzemdir."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Hipparchia aristaeus, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, çeşitli ot türleriyle beslenerek otlak ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler, nadiren nektar alsalar da, besin zincirinin bir parçası olarak yırtıcılar için besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: IUCN Kırmızı Listesi'nde, özellikle Avrupa'daki endemic popülasyonlar (Korsika, Sardinya, Elba, Giglio ve Capraia adalarındaki) için "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmiştir (2023 itibarıyla). Bu, bu popülasyonların genel olarak stabil olduğu ve yakın bir tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Popülasyonların doğal alanlara sınırlı olması ve insan etkileşiminin az olduğu yerlerde bulunması bu statüye katkıda bulunabilir.
• Ancak, Hipparchia aristaeus grubunun diğer popülasyonları ve taksonları (örn. H. senthes gibi), kendi özel değerlendirmelerine tabi tutulabilir ve farklı koruma statülerine sahip olabilir.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Özellikle kıyı bölgelerinde ve turistik alanlarda gelişen yerleşim, yol yapımı ve tarımsal faaliyetler, bu türün kuru ve kayalık habitatlarını tehdit edebilir.
• Yangınlar: Akdeniz iklimindeki orman ve otlak yangınları, türün habitatlarını doğrudan yok edebilir.
• Aşırı Otlatma veya Terk Edilme: Konukçu otların büyümesini etkileyen arazi kullanımındaki aşırı değişiklikler (aşırı otlatma veya otlakların tamamen terk edilmesiyle çalılıklaşma/ormanlaşma) popülasyonları olumsuz etkileyebilir.

Hipparchia aristaeus ve ilişkili türler, belirli ve hassas habitat gereksinimleri olan kelebeklerdir. Küresel düzeyde "Asgari Endişe" statüsünde olsalar da, yerel popülasyonlar için habitat kalitesinin korunması ve uygun arazi yönetimi uygulamalarının sürdürülmesi hayati öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia - Hipparchia aristaeus
• IUCN Red List - Hipparchia aristaeus
• euroButterflies.com - Hipparchia aristaeus (Southern Grayling)
• Lepidoptera Mundi - Hipparchia aristaeus
• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Güney Kızılmeleği / Southern Grayling (Hipparchia senthes)
• Satyrinae of the Western Palearctic - Hipparchia aristaeus