Issoria lathonia (İspanyol kraliçesi / Queen of Spain Fritillary)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Heliconiinae alt familyasına ait, hızlı uçuşu ve kanat altındaki parlak gümüşi benekleriyle dikkat çeken Issoria lathonia kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Pamuklu İnci" veya İngilizce'de "Queen of Spain Fritillary" olarak bilinen bu tür, Palearktik bölgede oldukça yaygın bir dağılıma sahiptir ve göçmen özellikleriyle de bilinir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Issoria lathonia, kanat üst yüzeyinde parlak turuncu-kahverengi bir zemin üzerinde yoğun siyah benekler ve çizgili desenler bulunur. Ön kanatların apeks (kanat ucu) bölgesinde ve kenarlarında siyah lekeler daha belirgindir. Erkeklerin ön kanatlarının üst yüzeyinde, özellikle damarlar boyunca belirgin bir koku pulu çizgisi (androkonial bant) bulunur.

Türün en ayırt edici özelliği, arka kanatların alt yüzeyidir. Bu yüzeyde büyük, parlak, metalik gümüşi benekler bulunur. Bu benekler, özellikle taze bireylerde adeta ayna gibi parlar ve ona "Queen of Spain" (İspanya Kraliçesi) veya "Pearly" (Sedefli) adını kazandırır. Ön kanatların alt yüzeyinde de benzer ancak daha küçük gümüşi benekler bulunur. Kanat açıklığı genellikle 35-50 mm civarındadır.

Erkek ve dişi arasında cinsel dimorfizm belirgin değildir, ancak dişiler genellikle biraz daha büyük ve kanat desenleri biraz daha soluk olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Heliconiinae (veya Argynninae bazı sınıflandırmalarda)
• Cins (Genus): Issoria
• Tür (Species): Issoria lathonia (Linnaeus, 1758)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Issoria lathonia, Avrupa'nın büyük bir bölümünden (Kuzey İskandinavya ve Büyük Britanya'nın en kuzeyi hariç), Kuzey Afrika'ya, Türkiye'ye, Orta Doğu'ya, Kafkasya'ya, Orta Asya'ya, Sibirya'ya, Çin'e ve Japonya'ya kadar uzanan çok geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir. Bu tür, güçlü bir göçmen kelebektir ve düzenli olarak daha soğuk bölgelere doğru yayılabilir.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'nin hemen her bölgesinde görülebilen çok yaygın bir türdür. Dağlık bölgelerden kıyı ovalarına kadar çeşitli habitatlarda bulunur.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, çeşitli açık ve güneşli habitatlarda yaşamayı tercih eder. Bunlar arasında çayırlar, otlaklar, fundalıklar, orman açıklıkları, yol kenarları, tarlalar, terkedilmiş araziler ve hatta kentsel parklar ve bahçeler bulunur. Özellikle çiçeği bol ve kumlu topraklı alanları sever. Larvalarının beslendiği menekşe (Viola) türlerinin bol olduğu yerlerde daha sık görülür. Deniz seviyesinden 2500 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir. Yetişkin kelebekler, nektar toplamak için çeşitli çiçekleri, özellikle mor, pembe ve sarı renkli olanları (örneğin devedikeni, kekik, yonca) ziyaret ederler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Issoria lathonia'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu bitkisi olan menekşe (Viola) türlerinin (örn. Viola arvensis, Viola tricolor, Viola canina) yapraklarına veya yakındaki otlara tek tek bırakırlar. Yumurtalar genellikle sarımsı renkte olup, zamanla koyulaşır.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkileri olan menekşe türlerinin yapraklarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle koyu renkte (siyah veya grimsi) olup, sırtlarında sarımsı veya turuncumsu lekeler ve dikenlerle kaplıdır. Özellikle genç tırtıllar kış aylarını kış uykusuna yatarak geçirebilir veya ılıman iklimlerde kış boyunca beslenmeye devam edebilirler.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle bitki saplarına veya yaprakların altına asılırlar. Pupa kahverengimsi veya grimsi renkte olup, metalik beneklerle süslüdür ve genellikle baş aşağı asılı durur. Pupa evresi sıcaklığa bağlı olarak 2-4 hafta sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Issoria lathonia genellikle yılda iki ila üç döl verir. İlk dölün ergin kelebekleri genellikle Nisan'dan Haziran'a kadar uçar. İkinci döl Haziran sonundan Ağustos'a kadar, üçüncü döl ise Eylül ve Ekim aylarında görülebilir. Sıcak iklime sahip bölgelerde yıl boyunca sürekli döller verebilirler.

Davranış: Bu kelebekler hızlı ve güçlü uçuşlarıyla bilinirler. Genellikle açık alanlarda, alçaktan ve sürekli uçarken görülürler. Dinlenmek için genellikle toprağa, kayalara veya alçak bitkilere konarlar ve kanatlarını kapalı tutarak arka kanatlarındaki gümüşi benekleri sergilerler. Bu benekler, güneş ışığında parlayarak dikkat çeker. Göçmen bir tür olmaları nedeniyle, uygun hava koşullarında uzun mesafeler kat edebilirler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Issoria lathonia, kanat altındaki o muhteşem gümüşi benekleriyle gerçekten bir 'İspanya Kraliçesi' edası taşır. Türkiye'nin her yerinde görülebilmesi ve çok sayıda döl vermesi, türün adaptasyon yeteneğinin bir göstergesidir. Menekşe gibi yaygın bitkileri konukçu olarak kullanması yayılışını desteklese de, tarımsal yoğunlaşma ve pestisit kullanımı gibi faktörler yerel popülasyonlar üzerinde baskı yaratabilir. Bu kelebeğin yaygınlığı, aynı zamanda biyoçeşitlilik takibinde ve çevresel değişimlerin izlenmesinde önemli bir gösterge olarak değerlendirilebilir."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Issoria lathonia, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, çeşitli menekşe türleriyle beslenerek bitki-herbivor etkileşimlerinde yer alır. Ergin kelebekler çeşitli çiçeklerden nektar alarak tozlaşmaya yardımcı olurlar. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için bir besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu ve yakın bir küresel tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Avrupa Kelebekleri Kırmızı Kitabı'nda da aynı statüde yer almaktadır.
• Bu türün geniş dağılımı ve farklı habitatlara uyum sağlayabilme yeteneği, küresel ölçekte popülasyonlarının korunmasına yardımcı olmaktadır. Ancak, bazı bölgelerde habitat kaybı ve tarımsal yoğunlaşma nedeniyle yerel düşüşler gözlemlenebilir.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Yoğun tarım uygulamaları, otlakların ve boş arazilerin azalması, şehirleşme ve yol yapımı, uygun habitatlarını ve larval konukçu bitkilerinin bulunduğu alanları tehdit edebilir.
• Pestisit Kullanımı: Tarım alanlarındaki pestisit kullanımı, hem larvaları hem de yetişkin kelebekleri olumsuz etkileyebilir.
• İklim Değişikliği: İklim değişikliği, türün göçmen doğası ve yaşam döngüsünün zamanlaması üzerinde etkili olabilir. Artan sıcaklıklar ve değişen yağış rejimleri, konukçu bitkilerinin büyümesini ve dağılımını etkileyerek dolaylı yoldan kelebek popülasyonlarını etkileyebilir.

Issoria lathonia yaygın ve adaptif bir tür olsa da, özellikle yerel popülasyonlar için habitatlarının kalitesinin korunması ve doğru arazi yönetimi uygulamalarının sürdürülmesi önemlidir. Çeşitli çiçekli ve otlu alanların devamlılığı, bu türün geleceği için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia - Queen of Spain fritillary
• euroButterflies - Issoria lathonia | Queen of Spain Fritillary
• Pyrgus.de - European Lepidoptera and their ecology: Issoria lathonia
• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Pamuklu İnci / Queen of Spain Fritillary (Issoria lathonia)
• TRAKEL kelebek fotoğrafları, kelebek türleri, kelebekler hakkında detaylı Türkçe bilgi - Pamuklu İnci / Queen of Spain Fritillary / Issoria lathonia
• IUCN Red List - Issoria lathonia
• Moths and Butterflies of Europe and North Africa - Issoria lathonia