Lasiommata megera (Yosunboncuk / Wall Brown)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Satyrinae alt familyasına ait, genellikle güneşli ve açık habitatlarda bulunan Lasiommata megera kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Yosunboncuk" veya İngilizce'de "Wall Brown" olarak bilinen bu tür, Palearktik biyocoğrafik bölgesinde oldukça yaygın bir dağılıma sahiptir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Lasiommata megera, kanat üst yüzeyinde parlak turuncu-kahverengi veya pas rengi bir zemin üzerinde belirgin siyah benekler ve dalgalı, ağsı desenler bulunur. Bu ağsı desenler, kanatların çevresinde ve damarlar boyunca daha belirgindir. Ön kanatların apeks (kanat ucu) bölgesinde bir adet büyük ve belirgin siyah göz beneği yer alır. Bu göz beneğinin etrafında parlak sarımsı bir halka bulunur ve içinde genellikle beyaz bir nokta bulunur. Arka kanatların üst yüzeyinde de dış kenara yakın bölgelerde, genellikle üç adet daha küçük siyah göz beneği sıralanır.

Kanat alt yüzeyi de benzer turuncumsu kahverengi tonlara sahiptir, ancak desenler daha soluk ve karmaşıktır. Arka kanatların alt yüzeyi, kuru otları veya toprağı taklit eden gri, kahverengi ve açık tonlarda mermer desenlere sahiptir. Kanat açıklığı genellikle 36-50 mm civarındadır.

Erkek ve dişi bireyler arasında cinsel dimorfizm (iki biçimlilik) bulunur; erkeklerin ön kanat üst yüzeyinde, özellikle merkezi alanda, koku pullarından oluşan belirgin bir koyu androkonial bant bulunur. Dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük ve kanat desenleri biraz daha açıktır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
• Cins (Genus): Lasiommata
• Tür (Species): Lasiommata megera (Linnaeus, 1767)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Lasiommata megera, Avrupa'nın büyük bir bölümünden (Kuzey İskandinavya hariç), Kuzey Afrika'ya, Türkiye'ye, Orta Doğu'ya ve Kafkasya'ya kadar uzanan çok geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'nin hemen her bölgesinde görülebilen çok yaygın bir türdür. Özellikle yol kenarlarında, tarlalarda, ormanlık alanların kenarlarında ve taşlık arazilerde sıkça bulunur.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, çeşitli açık ve güneşli habitatlarda yaşamayı tercih eder. Bunlar arasında çayırlar, otlaklar, fundalıklar, orman açıklıkları, yol kenarları, tarlalar, bahçeler ve duvarlar bulunur. Özellikle larvalarının beslendiği çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından bitkilerin bol olduğu yerleri sever. Sıklıkla güneşli kayalık veya taşlık alanlarda, duvarlarda veya toprak yollarda dinlenirken görülür. Deniz seviyesinden 2000 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir. Yetişkin kelebekler, nektar toplamak için çeşitli küçük çiçekleri ziyaret ederler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Lasiommata megera'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle uçarken veya alçaktan uçarak konukçu bitkisi olan buğdaygillerin (Poaceae) (örn. Dactylis glomerata (Domuz Ayrığı), Poa annua (Yıllık Çayırotu), Festuca (Yumak), Agrostis (Tavşan Bıyığı)) yapraklarına veya saplarına tek tek bırakırlar. Yumurtalar genellikle açık yeşilimsi beyaz renkte olup, zamanla koyulaşır.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkilerinin yapraklarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle yeşil veya kahverengi olup, benekli bir görünüme sahiptir, bu da onların çevrelerine uyum sağlamasına yardımcı olur. Kış aylarını genellikle tırtıl veya pupa evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle bitki saplarına veya yaprakların altına asılırlar. Pupa yeşilimsi veya kahverengimsi renkte olup, küçük noktalarla süslüdür. Pupa evresi yaklaşık 2-4 hafta sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Lasiommata megera genellikle yılda iki ila üç döl verir. İlk dölün ergin kelebekleri genellikle Nisan'dan Haziran'a kadar uçar. İkinci döl Haziran sonundan Ağustos'a kadar, üçüncü döl ise Eylül ve Ekim aylarında görülebilir. Uygun iklim koşullarında yıl boyunca görülebilirler.

Davranış: Bu kelebekler hızlı ve zikzaklı bir uçuşa sahiptirler. Genellikle güneşli alanlarda, çitler, duvarlar veya taşlık yollar üzerinde dinlenirken görülürler. Erkekler bölgeci davranışlar sergiler ve bölgelerine giren diğer böcekleri kovalar. Sık sık aynı konma noktasına geri dönerler. Nektar toplamak için çeşitli çiçekleri ziyaret ederler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Lasiommata megera, Türkiye'nin neredeyse her köşesinde karşılaşabileceğiniz, doğaya çıktığınızda size eşlik eden tanıdık bir kelebektir. Kanat üstündeki belirgin göz beneği ve turuncumsu rengiyle kolayca fark edilir. Buğdaygiller gibi yaygın otları konukçu olarak kullanması, onun bu kadar geniş bir alana yayılmasına olanak tanımıştır. Yaygınlığına rağmen, habitat kalitesindeki bozulmalar ve pestisit kullanımı gibi faktörler, yerel popülasyonlar üzerinde yine de baskı oluşturabilir. Bu tür, ekosistemin genel sağlığı hakkında bize ipuçları veren önemli bir gösterge olabilir."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Lasiommata megera, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, çeşitli ot türleriyle beslenerek otlak ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler çeşitli çiçeklerden nektar alarak tozlaşmaya yardımcı olurlar. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için bir besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu ve yakın bir küresel tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Avrupa Kelebekleri Kırmızı Kitabı'nda da aynı statüde yer almaktadır.
• Bu türün geniş dağılımı ve farklı habitatlara uyum sağlayabilme yeteneği, küresel ölçekte popülasyonlarının korunmasına yardımcı olmaktadır. Ancak, bazı bölgelerde habitat kaybı ve tarımsal yoğunlaşma nedeniyle yerel düşüşler gözlemlenebilir. Özellikle İngiltere gibi bazı yerlerde popülasyonları son yıllarda azalma göstermiştir.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Yoğun tarım uygulamaları, otlakların ve boş arazilerin azalması, şehirleşme ve yol yapımı, uygun habitatlarını ve larval konukçu bitkilerinin bulunduğu alanları tehdit edebilir.
• Pestisit Kullanımı: Tarım alanlarındaki pestisit kullanımı, hem larvaları hem de yetişkin kelebekleri olumsuz etkileyebilir.
• İklim Değişikliği: Uzun vadede iklim değişikliğinin, özellikle sıcaklık ve yağış rejimlerindeki değişimlerin, türün dağılımını ve yaşam döngüsünü etkileyebileceği düşünülmektedir.

Lasiommata megera yaygın ve adaptif bir tür olsa da, özellikle yerel popülasyonlar için habitatlarının kalitesinin korunması ve doğru arazi yönetimi uygulamalarının sürdürülmesi önemlidir. Çeşitli çiçekli ve otlu alanların devamlılığı, bu türün geleceği için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia - Lasiommata megera
• euroButterflies - Lasiommata megera | Wall Brown
• Pyrgus.de - European Lepidoptera and their ecology: Lasiommata megera
• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Yosunboncuk / Wall Brown (Lasiommata megera)
• TRAKEL kelebek fotoğrafları, kelebek türleri, kelebekler hakkında detaylı Türkçe bilgi - Yosunboncuk / Wall Brown / Lasiommata megera
• IUCN Red List - Lasiommata megera
• Moths and Butterflies of Europe and North Africa - Lasiommata megera