Melanargia hylata (Azeri Melikesi / Ménétriés' Marbled White)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Satyrinae alt familyasına ait, siyah-beyaz damalı deseniyle bilinen Melanargia hylata kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Azeri Melikesi" veya İngilizce'de "Ménétriés' Marbled White" olarak bilinen bu tür, Kafkasya, Türkiye ve İran'a özgü bir yayılıma sahiptir. Bazı kaynaklar tarafından Melanargia larissa türünün bir alt türü (Melanargia larissa ssp. hylata) olarak da kabul edilmektedir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Melanargia hylata, tıpkı diğer Melanargia türleri gibi, kanatlarında beyaz bir zemin üzerinde belirgin siyah veya koyu kahverengi, damalı (mermer görünümlü) desenlere sahiptir. Bu desenler, ona adeta bir "damalı" görünüm verir. Genel deseni, yaygın Melanargia galathea ve Melanargia larissa türlerine benzerlik gösterir, ancak M. hylata'nın genellikle daha belirgin ve koyu siyah desenleri olduğu, beyaz alanların daha keskin bir şekilde ayrıldığı belirtilir. Ön ve arka kanatlarda, dış kenara yakın bölgelerde, siyah halkalı ve genellikle beyaz noktalı küçük göz benekleri bulunur.

Kanat alt yüzeyi de benzer siyah-beyaz desenlere sahiptir, ancak renkler genellikle daha soluktur ve arka kanat alt yüzeyindeki göz benekleri daha belirgin olabilir. Kanat açıklığı genellikle 40-55 mm civarındadır.

Erkek ve dişi bireyler arasında belirgin bir cinsel dimorfizm yoktur.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
• Cins (Genus): Melanargia
• Tür (Species): Melanargia hylata (Ménétriés, 1832)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Melanargia hylata, esas olarak Kafkasya (Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan), Türkiye ve Kuzeybatı İran'da yayılış gösteren bir türdür.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'de daha çok Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki yüksek dağlık ve alpin bölgelerde lokal olarak yayılış gösterir. Van (Artos Dağı), Hakkari gibi illerde kayıtları bulunmaktadır. "Azeri Melikesi" ismi, Kafkasya ve Azerbaycan'daki yayılışından gelmektedir.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle kuru otlaklar, taşlık yamaçlar, çalılıklar, orman açıklıkları ve yüksek dağlık meralar gibi açık ve güneşli habitatları tercih eder. Genellikle 640 metreden 2150 metreye kadar olan yüksekliklerde görülür. Larvalarının beslendiği çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından bitkilerin (örn. Agropyron türleri) bol olduğu yerleri sever. Yetişkin kelebekler, nektar toplamak için çeşitli çiçekleri, özellikle mor ve sarı renkli olanları ziyaret ederler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Melanargia hylata'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle uçarken veya alçaktan uçarak konukçu bitkisi olan buğdaygillerin (Poaceae) yapraklarına veya yere tek tek bırakırlar. Yumurtalar genellikle açık renkte olup, oval şekillidir.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkileri olan çeşitli buğdaygiller (Poaceae) türleriyle beslenirler. Tırtıllar genellikle yeşilimsi renkte olup, iyi kamufle olmuşlardır. Kış aylarını genellikle tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler. Larva yaşam süresi Eylül'den Haziran'a kadar sürebilir.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle toprağın altına veya otların arasına gizlenirler. Pupa oval, pürüzsüz ve sarımsı renktedir. Pupa evresi yaklaşık 3-4 hafta sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Melanargia hylata genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler çoğunlukla Mayıs ortasından Temmuz sonuna kadar uçarlar ve uçuşun zirvesi Haziran ayına denk gelir.

Davranış: Bu kelebekler yavaş ve zarif bir uçuşa sahiptirler. Genellikle güneşli alanlarda, çiçekli çayırların üzerinde süzülürken veya nektar toplarken görülürler. Dinlenmek için genellikle çiçeklere veya otlara konarlar ve kanatlarını genellikle yarı açık veya tamamen açık tutarlar.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Melanargia hylata, Doğu Anadolu'nun yüksek dağlık bölgelerinin özel bir sakinidir. Diğer Melanargia türlerine benzerliği nedeniyle bazen karıştırılabilir, ancak yayılış alanı ve bazı desen farklılıkları onu ayırt edici kılar. Buğdaygiller gibi yaygın otları konukçu olarak kullanması genel yayılışını desteklese de, yüksek irtifa habitatlarına olan bağımlılığı, iklim değişikliği ve meralardaki değişimler gibi faktörlere karşı hassasiyetini artırabilir. Bu türün Türkiye'deki popülasyonlarının izlenmesi ve habitatlarının korunması, bölgesel biyoçeşitlilik açısından büyük önem taşır."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Melanargia hylata, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, çeşitli ot türleriyle beslenerek otlak ve dağ ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler çeşitli çiçeklerden nektar alarak tozlaşmaya yardımcı olurlar. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için bir besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: Melanargia hylata'nın IUCN Kırmızı Listesi'nde özel bir değerlendirmesi bulunmamaktadır. Ancak, Melanargia larissa (ki M. hylata'nın bir alt türü olarak da kabul edilebilir) "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu ve yakın bir küresel tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Ancak, spesifik M. hylata popülasyonları, lokalize olmaları ve belirli habitat tercihlerinden dolayı yerel tehditlere karşı daha hassas olabilir.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Yoğun otlatma, meraların tarım alanlarına dönüştürülmesi, şehirleşme ve altyapı projeleri (yol yapımı, madencilik) nedeniyle yüksek dağlık otlak ve çayır habitatlarının tahrip olması veya parçalanması, yerel popülasyonlar üzerinde baskı yaratabilir.
• İklim Değişikliği: Yüksek irtifa türleri genellikle iklim değişikliğine karşı daha hassastır. Artan sıcaklıklar ve değişen yağış rejimleri, türün habitatlarını ve konukçu bitkilerinin büyümesini olumsuz etkileyebilir, dağılım alanlarının daralmasına neden olabilir.

Melanargia hylata yaygın bir tür olmasa da, özellikle Türkiye'deki Doğu Anadolu'daki dağılımı göz önüne alındığında, habitatlarının kalitesinin korunması ve doğru arazi yönetimi uygulamalarının sürdürülmesi önemlidir. Yüksek dağlık otlak ekosistemlerinin korunması, bu türün geleceği için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• BioLib.cz - Melanargia hylata
• Mindat.org - Melanargia hylata
• Wikipedia - Melanargia
• Lepidoptera Mundi - Melanargia (Melanargia) hylata (Ménétriés, 1832)
• ResearchGate - On the late summer butterflies of Artos Mountain (Van Province, East Turkey) (Melanargia hylata hakkında bilgi içeren bir makale)
• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Azeri Melikesi / Ménétriés' Marbled White (Melanargia hylata)
• Satyrinae of the Western Palearctic - Melanargia larissa (M. hylata'nın alt tür olarak geçtiği kaynak)