Polygonia egea (Beyaz C / Eastern Comma)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Nymphalinae alt familyasına ait, kendine özgü kanat şekli ve alt kanadındaki "C" harfi desenli lekesiyle bilinen, Polygonia c-album'a çok benzeyen ancak daha doğu coğrafyasına özgü olan Polygonia egea kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Beyaz C" veya İngilizce'de "Eastern Comma" olarak bilinen bu tür, Palearktik biyocoğrafik bölgesinin özellikle Doğu Avrupa, Akdeniz ve Batı Asya'da yayılış gösterir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Polygonia egea, en belirgin özelliği olan düzensiz, girintili çıkıntılı kanat kenarlarıyla (Polygonia c-album gibi) kolayca tanınır. Kanat üst yüzeyi parlak turuncu-kahverengi bir zemin rengine sahiptir ve bu zemin üzerinde koyu kahverengi veya siyah lekeler bulunur. Ön kanatların apeks (kanat ucu) bölgesinde ve diğer kısımlarda, belirgin siyah benekler yer alır. Arka kanatların dış kenarında da benzer koyu lekeler görülebilir. P. c-album'dan farkı, genellikle P. egea'nın kanat alt yüzeyindeki "C" lekesinin daha net, daha belirgin ve bazen daha beyaz olmasıdır. Ayrıca, üst yüzeydeki turuncu rengi genellikle daha parlak ve benekleri daha keskindir.

Kanat alt yüzeyi, üst yüzeye göre oldukça farklı ve kamuflajlı bir görünüme sahiptir. Kahverengi, gri ve siyah tonlarında, kurumuş bir yaprağı andıran mermer desenli bir yapısı vardır. Bu desen, kelebek kanatlarını kapattığında mükemmel bir kamuflaj sağlar. Arka kanadın alt yüzeyinde bulunan, genellikle beyaz renkli, "C" harfi veya virgül şeklindeki küçük leke, türün ayırt edici özelliğidir. Kanat açıklığı genellikle 40-50 mm civarındadır.

Cinsel dimorfizm hafif olup, dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):şimdilik Arthropoda kalsın Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class):şimdilik Insecta kalsın Insecta (Böcekler)
• Takım (Order):şimdilik Lepidoptera kalsın Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Nymphalinae
• Cins (Genus):şimdilik Polygonia kalsın Polygonia
• Tür (Species): Polygonia egea (Cramer, [1775])

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Polygonia egea, Balkanlar'dan (Güney Bulgaristan, Yunanistan), Türkiye'ye, Kafkasya'ya, Yakın Doğu'ya (Suriye, Lübnan, İsrail) ve Orta Asya'ya (İran, Afganistan, Pakistan, Batı Çin) kadar uzanan geniş bir Doğu Akdeniz ve Asya dağılımına sahiptir. Avrupa'da genellikle P. c-album ile birlikte bulunmaz veya daha doğu kesimlerinde ağırlıklıdır.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'nin hemen her bölgesinde yayılış gösteren, oldukça yaygın bir türdür. Özellikle Marmara, Ege, Akdeniz, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde sıkça rastlanır. Bursa, Antalya, Mersin, Adana, Gaziantep, Kayseri, Sivas, Erzurum, Van gibi birçok ilde kaydı bulunmaktadır.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle orman kenarları, çalılıklar, dere kenarları, meyve bahçeleri, bahçeler, parklar ve yol kenarları gibi açık ve güneşli, aynı zamanda bir miktar nemli habitatları tercih eder. Genellikle ağaçların ve çalılıkların bulunduğu alanlarda yaşar. Larvalarının beslendiği ana konukçu bitkileri arasında çeşitli Isırgan Otu (Urtica dioica ve Urtica urens), Karaağaç (Ulmus), Söğüt (Salix) ve Şerbetçiotu (Humulus lupulus) türleri bulunur. Yetişkin kelebekler, nektar toplamak için çeşitli çiçekleri (özellikle Devedikeni (Cirsium), Böğürtlen (Rubus fruticosus) ve Sarılıcı Duvar Sarmaşığı (Hedera helix) çiçeklerini) ziyaret ederler. Ayrıca çürüyen meyveler, ağaç özsuyu ve hayvan dışkıları gibi fermente olan maddelerle de beslenebilirler. Deniz seviyesinden 2200 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Polygonia egea'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur. Bu tür, ergin halde kışı geçiren (hibernasyon yapan) bir kelebektir.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu bitkisi olan ısırgan otu veya diğer ağaç ve çalı yapraklarının altına, tek tek bırakırlar. Yumurtalar genellikle açık yeşil veya sarımsı renkte olup, yaklaşık 7-10 gün içinde çatlarlar.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, konukçu bitkileriyle beslenirler. Tırtıllar siyah, beyaz ve pas rengi lekelerle kaplıdır ve dikenli çıkıntılara sahiptir; bu sayede kuş dışkısına benzerler, bu da onlara mükemmel bir kamuflaj sağlar. Yaklaşık 3 hafta içinde olgunlaşırlar.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle konukçu bitkisinin saplarına, dallarına veya yakınlardaki yapılara asılırlar. Krizalit, kurumuş bir yaprağa benzer şekilde kahverengimsi ve girintili çıkıntılıdır, bu da kamuflajına katkıda bulunur. Pupa evresi yaklaşık 10-14 gün sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Polygonia egea genellikle yılda iki veya üç döl verir, bu durum coğrafi konuma ve iklim koşullarına göre değişir.
• İlk döl: Kışı ergin halde geçiren kelebekler, erken ilkbaharda (Mart-Nisan) ortaya çıkar ve ürerler.
• İkinci ve üçüncü döl: Yaz başında (Haziran-Temmuz) ve yaz sonu/sonbaharda (Ağustos-Eylül) ortaya çıkan yeni nesillerdir. Kışa girmeden önce sonbaharda ortaya çıkan bireyler, kışı geçirmek için saklanırlar.

Davranış: Bu kelebekler hızlı ve zikzaklı bir uçuşa sahiptirler. Genellikle güneşli alanlarda, ağaçların ve çalılıkların etrafında uçarken görülürler. Dinlenmek için kanatlarını kapattıklarında, kurumuş yaprağa benzemeleri sayesinde mükemmel bir kamuflaj sağlarlar. Erkekler bölgeci davranışlar sergiler; uygun güneşli bir noktaya (genellikle bir ağaç dalına veya taşa) tüneyerek bölgelerini savunur ve geçen dişi kelebekleri beklerler. Kış aylarını ağaç kovukları, odun yığınları veya kulübeler gibi korunaklı yerlerde geçirirler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Polygonia egea, Beyaz C kelebeği, P. c-album'a olan yakın benzerliğiyle bazen karıştırılsa da, genellikle daha doğu ve güney popülasyonlarında görülen, Türkiye faunasının önemli bir parçasıdır. Kanat altındaki belirgin beyaz C işareti ve kıvrımlı kanat yapısı, onu ayırt etmeyi kolaylaştırır. Kışı ergin halde geçirmesi, ilkbaharda en erken görülen kelebeklerden biri olmasını sağlar. Habitat olarak orman kenarları ve çalılıkları tercih etmesi, bu alanların korunmasının önemini vurgular. Habitat kaybı ve tarımsal ilaç kullanımı, yerel popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Bu türün varlığı, sağlıklı kırsal ekosistemlerin ve doğal yaşam alanlarının göstergesidir."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Polygonia egea, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, konukçu bitkileri olan çeşitli ağaç ve çalı türleriyle beslenerek orman ve çalılık ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler, çeşitli çiçeklerden nektar alarak önemli tozlaşma hizmetleri sunarlar. Aynı zamanda, ağaç özsuyu ve çürüyen meyveler gibi fermente olan maddelerin döngüsüne katkıda bulunurlar. Besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için bir besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu ve yakın bir küresel tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Türkiye'deki popülasyonları yaygın ve sağlıklıdır.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Ormanlık alanların ve çalıların tahribatı, tarım alanlarının genişlemesi, kentleşme ve yol yapımı gibi faaliyetler, türün yaşam alanlarını ve konukçu bitkilerini olumsuz etkileyebilir. Özellikle doğal orman kenarlarının ve çalılık alanların tahribatı risk oluşturur.
• Pestisit Kullanımı: Tarım alanları ve bahçelerde kullanılan pestisitler, hem larvaları hem de yetişkin kelebekleri olumsuz etkileyebilir.
• İklim Değişikliği: Genel olarak iklim değişikliğine uyum sağladığı görülse de, aşırı kuraklıklar veya ani sıcaklık düşüşleri gibi ekstrem hava olayları, yerel popülasyonlar üzerinde olumsuz etki yaratabilir.

Polygonia egea adapte olabilen ve yaygın bir tür olmasına rağmen, doğal orman kenarları, çalılıklar ve nektar kaynaklarının bulunduğu alanların korunması, türün popülasyon sağlığı için önemlidir. Bahçelerde ve kırsal alanlarda yabani bitki örtüsünün (özellikle ısırgan otu) korunması ve çürüyen meyvelere erişimin sağlanması, bu ilginç kelebeğin gözlemlenmesine katkıda bulunabilir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Beyaz C (Polygonia egea)
• TRAKEL kelebek fotoğrafları, kelebek türleri, kelebekler hakkında detaylı Türkçe bilgi - Beyaz C / Eastern Comma / Polygonia egea
• Wikipedia - Polygonia egea
• euroButterflies - Polygonia egea | Eastern Comma
• Pyrgus.de - European Lepidoptera and their ecology: Polygonia egea
• IUCN Red List - Polygonia egea
• Moths and Butterflies of Europe and North Africa - Polygonia egea