Testudo perses
Testudo perses – İran Kara Kaplumbağası / Pers Kaplumbağası
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Chordata – Kordalılar
Sınıf: Reptilia – Sürüngenler
Takım: Testudines – Kaplumbağalar
Familya: Testudinidae – Kara kaplumbağaları
Cins: Testudo
Tür: Testudo perses Perälä, 2002
Latince Adın Anlamı
perses, eski Yunanca’da “Perslere ait” anlamına gelir. Tür adı, bu kaplumbağanın yayılım gösterdiği İran platosuna gönderme yapar.
Tanım ve Morfoloji
Orta boylu ve güçlü yapılı bir kara kaplumbağasıdır. Karapaks (üst kabuk) uzunluğu genellikle 17–24 cm, nadiren 27 cm’ye kadar ulaşabilir.
Karapaks rengi zeytin tonlarında olup genellikle koyu, kontrastlı desenler taşır.
Plastron (alt kabuk) üzerinde büyük ve simetrik siyah yamalar bulunur.
Testudo graeca'dan farklı olarak mahmuz daha küçüktür veya bazı bireylerde hiç yoktur.
Vücut yapısı oldukça bombeli ve kabuk çizgileri daha belirgindir. Erkeklerde kuyruk uzundur ve ucu kalınlaşmıştır.
Habitat ve Yayılım
Bu tür, İran’ın batısı, Kuzey Irak, Azerbaycan’ın güneyi ve Türkiye’nin doğusunda (özellikle Van, Hakkâri, Ağrı çevresi) sınırlı olarak yayılım gösterir.
Habitat tercihi: yüksek rakımlı taşlık bozkırlar, dağ etekleri, yarı çöl habitatlar, kuru çalılıklar.
Yayılım rakımı: 900 – 2000 m arasıdır.
Davranış ve Yaşam Döngüsü
Yavaş ama düzenli hareket eder. Gündüzcül olup sabah erken saatlerde güneşlenir, öğle sıcağında gölgeye çekilir.
İlkbaharda aktif hale gelir, Kasım–Mart arası hibernasyona girer.
Savunma mekanizması olarak kabuğuna çekilir ve uzun süre hareketsiz kalabilir.
Beslenme
Otçuldur. Kurak bölgelerde bulunan yabani otlar, kuru çalı yaprakları, dikenli bitkiler, çiçek ve meyvelerle beslenir.
Mineral dengesini sağlamak için kemik, kireç taşı ve salyangoz kabuklarını kemirdiği gözlenmiştir.
Düşük su ihtiyacını bitkilerden karşılayabilir.
Üreme Bilgisi
Çiftleşme dönemi ilkbahar sonu – yaz başıdır (Mayıs–Haziran).
Dişi bireyler yılda bir kez 3–8 yumurta bırakır. Yumurtalar taş altı, yumuşak toprak gibi korunaklı bölgelere gömülür.
Kuluçka süresi yaklaşık 60–90 gün sürer.
Yavrular sonbaharda çıkar; kabukları yumuşaktır ve ilk 1 yıl oldukça hassastırlar.
İnsana Zararlılık Durumu
Zararsızdır. Zehirli değildir. İnsanla temastan kaçınır.
Tehlike hissederse iç organlarını koruyacak şekilde kapanır ve hareketsiz kalır.
Ekolojik Rolü
Kurak ve dağlık habitatlarda bitki tüketimini dengeleyici rol oynar.
Toprakta açtığı tüneller ve hareketiyle hava sirkülasyonuna katkı sağlar.
Doğal yırtıcıları: tilki, yaban köpeği, sansar ve yırtıcı kuşlardır.
Bilimsel Araştırmalarda Kullanımı / Endüstriyel Önemi
Bu tür, Testudo graeca kompleksinden ayrılarak 2002’de ayrı tür olarak tanımlanmıştır.
Moleküler biyoloji, filocoğrafya, türleşme süreçleri ve kaplumbağa genetik çeşitliliği üzerine yapılan çalışmalarda kritik takson olarak kullanılır.
Türkiye’deki Durumu
– Türkiye’de Testudo perses, Hakkâri–Van–Ağrı üçgeni içinde çok sınırlı, izole popülasyonlar hâlinde yaşar.
– Koruma açısından önemlidir; habitat kaybı ve kaçak toplanma ciddi tehditler oluşturur.
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: “Bu tür Testudo graeca’nın aynısıdır.”
- Gerçek: Genetik, morfoloji ve yayılım bakımından belirgin şekilde farklıdır.
- Efsane: “Kaplumbağalar çöldeki sıcakta kolay yaşar.”
- Gerçek: Sıcaktan korunmak için gölge ararlar; aşırı sıcaklar ölümcül olabilir.
- Efsane: “Küçük mahmuzsuzsa erkek değildir.”
- Gerçek: T. perses’te mahmuz cinsiyete göre değil, türe göre değişkenlik gösterir.
- Efsane: “Bu tür İran’a özgüdür, Türkiye’de bulunmaz.”
- Gerçek: Doğrulanmış kayıtlara göre Türkiye’nin doğusunda da yaşamaktadır.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
– Perälä, J. (2002). Morphological variation and taxonomy of Middle Eastern Testudo.
– Baran, İ., Atatür, M.K. (1998). Türkiye Herpetofaunası.
– Fritz, U., et al. (2009). Diversity of West Asian tortoises and conservation concerns.
– IUCN Red List (2023)
– Reptile Database (2024)
