Theretra alecto

Theretra alecto – Levant Atmaca- Zeytin Tütün Güvesi

(Büyük ve hızlı uçan, tropikal kökenli bir Sphingidae türüdür)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia (Hayvanlar)
• Şube: Arthropoda (Eklem Bacaklılar)
• Sınıf: Insecta (Böcekler)
• Takım: Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Familya: Sphingidae (Tütün Güveleri / Sfenks Güveleri)
• Cins: Theretra
• Tür: Theretra alecto (Linnaeus, 1758)

Yayılış ve Habitat

• Doğal Yayılış: Güney Avrupa (sınırlı), Kuzey Afrika, Orta Doğu, Hindistan, Güneydoğu Asya ve Çin
• Türkiye’deki Durumu: Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu’da zeytinlik ve bahçelik alanlarda yaz aylarında görülür
• Habitat:
• Subtropikal bahçeler
• Zeytin, üzüm ve tütün tarlaları
• Nemli çalılıklar, kıyı şeridi bitki örtüsü

Morfolojik Özellikler

• Kanat Açıklığı: 80–110 mm (iri yapılı bir güvedir)
• Renk:
• Ön kanatlar: Zeytin yeşili, kahverengimsi zemin üzerinde açık çizgiler
• Arka kanatlar: Gri-siyah tonlarda, sade
• Vücut: Geniş ve mekik şeklinde, karın boyunca açık renkli şeritler
• Anten: Kalın ve kıvrık uçlu, tipik Sphingidae biçiminde
• Ayırt Edici Özellik: Hızlı ve güçlü uçuşu ile kelebekler arasında dikkat çeker; akşam karanlığında çiçeklere ani iniş yapar

Yaşam Döngüsü

1. Yumurta

• Dişi birey yumurtalarını konak bitkilerin (özellikle zeytin, üzüm, tütün) yapraklarına bırakır
• Yumurtalar genellikle tek tek veya küçük gruplar hâlinde dizilir
• Çatlama süresi: 3–5 gün

2. Larva (Tırtıl)

• Tırtıllar canlı yeşil veya kahverengimsi renktedir
• Büyük göz benekleri bulunur (yırtıcılardan korunma için)
• Besin bitkileri:
• Olea europaea (zeytin)
• Vitis vinifera (üzüm)
• Nicotiana tabacum (tütün)
• Hızlı büyür, 5 instardan sonra pupaya geçer

3. Pupa

• Toprak altında veya yaprak örtüsü arasında pupalaşır
• Bu evrede 2–3 hafta kalabilir
• Sonbahar nesilleri bazen pupa olarak kışlar (diapoz)

4. Ergin (Güve)

• Haziran – Ekim arasında ergin bireyler görülür
• Gece aktiftir, güçlü uçuşla nektarlı çiçekleri ziyaret eder (özellikle hanımeli ve yasemin gibi)
• Yılda 2–3 döl verebilir (çok nesilli tür)

Ekolojik Rol ve Etki

• Tozlayıcı:
• Akşam çiçeklerinin önemli bir tozlayıcısıdır
• Uzun hortumuyla derin tüplü çiçeklerden nektar emer
• Zararlı mı?
• ❌ Yoğun tırtıl popülasyonu, zeytin ve üzüm bağlarında yaprak kaybına neden olabilir
• Ancak doğal populasyonlar genellikle dengeyi bozmaz

Koruma ve Tehditler

• Koruma Durumu:
• IUCN listesinde değildir; yaygın ve güçlü adaptasyona sahip bir türdür
• Başlıca Tehditler:
• Pestisitler (özellikle tırtıl döneminde)
• Yoğun tarımsal mücadele
• Bahçe aydınlatmaları (erginlerin yön kaybına uğraması)

Gözlem Notları

• En aktif olduğu zaman: Gün batımından sonra
• Çiçekler üzerinde vızıltılı ve hızlı uçuşla dikkat çeker
• Dinlenme hâlindeyken kamuflajı nedeniyle zor fark edilir
• Tırtılları genellikle yaprak altında saklanır, gündüzleri hareketsizdir

İlginç Bilgi

• Theretra alecto, hem polinatör hem de tarım zararlısı olabilen çift yönlü bir türdür
• Tırtıl evresindeki "sahte göz benekleri" ve kuyruk ucu dikeni, avcılara karşı caydırıcı etki yaratır