Vipera ammodytes

(Linnaeus, 1758)

Türkçe adı: Burunlu Engerek

Latince Anlamı:

• Vipera – “Zehirli yılan” (Lat. vivere = yaşamak, parere = doğurmak → vipera = canlı doğuran zehirli yılan)
• ammodytes – “Kuma giren / kumda yaşayan” (Grekçe ammos = kum, dytes = dalan)
• 📌 Genel anlam: “Kuma giren zehirli engerek”

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia
• Şube: Chordata
• Sınıf: Reptilia
• Takım: Squamata
• Alt takım: Serpentes
• Familya: Viperidae
• Cins: Vipera
• Tür: Vipera ammodytes

Morfoloji ve Ayırt Edici Özellikler

• Boy: 60–90 cm; bazı bireyler 1 metreye ulaşabilir.
• Burun üstünde yukarıya doğru kıvrık, sert bir “burun çıkıntısı” mevcuttur.
• Vücut üzerinde koyu renkli zigzag desen, tipik engerek görünümüdür.
• Dikey göz bebekleri, üçgen baş yapısı ve kısa kuyruk ile tanınır.

Yayılış ve Habitat

• Genel Yayılım: Güneydoğu Avrupa, Balkanlar, Kuzey İtalya, Türkiye'nin Trakya bölgesi.
• Türkiye: Trakya’daki çalılık, taşlık ve orman kenarı habitatlarında lokal yayılış gösterir.
• Habitat tercihi: Kayalık yamaçlar, kuru taşlıklar, orman açıklıkları ve güneşli açıklıklar.

Ekolojik Özellikler

• Diyet: Küçük memeliler, kuş yavruları, kertenkeleler, bazen kurbağalar.
• Aktivite dönemi: Mart sonundan Ekim'e kadar; sabah erken ve akşam serinliğinde aktiftir.
• Üreme: Ovovivipardır; doğrudan canlı yavru doğurur (5–15 yavru).

Zehir Özellikleri

• Toksin tipi: Hemotoksik ve sitotoksik etki baskındır; bazı bireylerde nörotoksik bileşenler de gözlenmiştir.
• Etkileri: Şiddetli lokal ağrı, şişlik, morarma, nekroz, sistemik hipotansiyon, bulantı, baş dönmesi.
• Ölüm oranı: Antivenom olmayan bireylerde riskli olabilir; özellikle yaşlılar ve çocuklarda komplikasyon gelişebilir.

İnsana Zararlılık

• ✅ Tehlikelidir. Avrupa’nın en toksik engereklerinden biridir.
• Ancak saldırgan değildir, sadece kendini savunmak için ısırır.
• Isırıklar genellikle bacak ve el bölgesinde görülür.

Ekolojik Rolü

• Kemirgen popülasyonlarını kontrol ederek, ekosistem sağlığına katkı sağlar.
• Aynı zamanda çeşitli yırtıcı türler için besin zinciri öğesidir.

İlginç Bilgiler

• Vipera ammodytes bireyleri arasında renk ve desen bakımından geniş varyasyon bulunur.
• “Burunlu engerek” ya da “boynuzlu engerek” olarak bilinir.
• Türkiye’de engerek ısırıkları genellikle bu türle değil, Doğu’daki Montivipera türleriyle ilişkilidir.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi

İlk Yardım (Sahada)

1. Sakinlik: Panik, kalp atışını ve zehir yayılımını artırır. Kişi mümkünse hareketsiz kalmalı.
2. Isırık bölgesi hareket ettirilmemeli. Kalp seviyesinin altında tutulmalı.
3. Sıkma (turnike), kesme, emme gibi halk arasında yaygın uygulamalardan kaçınılmalı.
4. Hastaneye sevk: En kısa sürede profesyonel tıbbi yardım alınmalıdır.

Tıbbi Müdahale

• Antivenom (Panzehir): Vipera ammodytes için spesifik antivenin Avrupa ülkelerinde mevcuttur. Türkiye'de genellikle geniş spektrumlu Viperidae antivenomları kullanılır.
• Destekleyici Tedavi:
• Sıvı replasmanı
• Antihistaminik ve kortikosteroid uygulaması (şok önleme)
• Gerekirse ağrı kesici, antibiyotik ve yara bakımı
• Komplikasyonlar: Nekroz, sekonder enfeksiyon, doku kaybı, nadiren böbrek yetmezliği.

Kaynakça

• Baran, İ., & Atatür, M. K. (1998). Türkiye Herpetofaunası. TÜBİTAK.
• Mallow, D., Ludwig, D., & Nilson, G. (2003). True Vipers: Natural History and Toxinology of Old World Vipers.
• Warrell, D.A. (2005). Guidelines for the Management of Snakebites. WHO.
• Golay, P. et al. (1993). Catalogue of the Snakes of the World.

WHO Antivenom Database: https://www.who.int/antivenoms