Amphisbaenidae

Amphisbaenidae ailesi, halk arasında "solucan kertenkeleleri" veya "iki başlı kertenkeleler" olarak bilinen, benzersiz adaptasyonlara sahip sürüngenlerdir. Bu ailenin üyeleri, bacaklarının olmaması ve vücutlarının her iki ucunun da küt ve benzer görünmesi nedeniyle sıklıkla solucanlarla veya yılanlarla karıştırılır. Bu özel adaptasyonları, onların yeraltında, toprağın içinde yaşamalarına olanak tanır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Amfisbaenidler, pullu sürüngenler (Squamata) takımına ait bir ailedir ve yaklaşık 19 cinsten oluşur.

• Fiziksel Özellikler: Çoğu tür bacaklardan yoksundur ve tüm vücutları, halka şeklindeki segmentlerle kaplıdır. Bu segmentler, onların toprağın içinde ileri veya geri doğru hareket etmelerini sağlar. Dış kulak delikleri ve göz kapakları yoktur. Gözleri küçüktür ve korunmaya yardımcı olmak için deri veya pullarla kaplıdır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class): Reptilia (Sürüngenler)
• Takım (Order): Squamata (Pullu Sürüngenler)
• Aile (Family): Amphisbaenidae (Amfisbaenidler)

2. Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Amfisbaenidler, Güney Amerika, Afrika, Karayipler ve Amerika Birleşik Devletleri'nin bazı bölgelerinde bulunur.

• Türkiye'deki Durumu: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Amphisbaenidae ailesi Türkiye'de doğal olarak bulunmamaktadır. Ancak, Blanidae ailesine ait "Kör Kertenkele" (Blanus strauchi) gibi yakın akrabaları Türkiye'nin güney bölgelerinde yaşamaktadır. Bu durum, bu türlerin yeraltı yaşamına olan adaptasyonunun farklı coğrafyalarda evrildiğini gösterir.
• Habitat Tercihi: Gömülü (fossorial) bir yaşam tarzı benimsemişlerdir. Genellikle nemli topraklı, gevşek topraklı alanlarda veya yaprak döküntülerinin altında yaşarlar.

3. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

• Davranış: Amfisbaenidler, yaşamlarının büyük bir kısmını yeraltında geçirirler. Güçlü kafaları ve özel kasları sayesinde toprağı iterek veya sıkıştırarak tüneller açarlar.
• Beslenme: Etoburdurlar ve diyetleri çoğunlukla böcekler, karınca ve termitler, solucanlar ve diğer küçük omurgasızlardan oluşur.
• Üreme: Genellikle ovipar'dır, yani yumurta bırakarak çoğalırlar. Dişi, yeraltında küçük bir yuva yaparak 1 ila 4 yumurta bırakır.

4. Tehlike Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

• Zehir Durumu: Amfisbaenidler tamamen zehirsiz ve insanlar için zararsızdır. Yılanlarla karıştırıldığında oluşan korkular yersizdir.
• Alerji Durumu: Bu familyanın üyelerinin insanlarda bilinen bir alerjik reaksiyona neden olduğuna dair bir bilgi yoktur.
• Tedavi Prosedürleri: Herhangi bir tıbbi müdahale gerektirmez.

5. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

• Ekolojik Rolü: Amfisbaenidler, bulundukları ekosistemde toprağın havalandırılmasına ve haşere kontrolüne katkıda bulunurlar.
• Koruma Durumu: Çoğu amfisbaenid türü, gizli yaşam tarzları nedeniyle yeterince çalışılmamıştır. Genel olarak tehdit altında olmasalar da, habitat tahribatı ve kirlilik bazı lokal türlerin popülasyonlarını olumsuz etkileyebilir.

Kaynaklar:

• Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
• The Reptile Database - Amphisbaenidae Ailesi Sayfası
• IUCN Kırmızı Listesi (Uluslararası Doğa Koruma Birliği)
• Herpetoloji Alanında Yayınlanmış Bilimsel Makaleler