Amphisbaenia

Amphisbaenia alt takımı, pullu sürüngenler takımının en sıra dışı ve en az bilinen gruplarından biridir. Halk arasında "iki başlı kertenkeleler" veya "solucan kertenkeleleri" olarak anılan bu canlılar, benzersiz fiziksel yapıları ve yeraltı yaşam tarzları nedeniyle diğer sürüngenlerden ayrılırlar. Bu alt takım, Amphisbaenidae, Blanidae ve Bipedidae gibi beş ana aileden oluşur.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Amfisbaenler, yılanlara veya solucanlara benzeyen, ince ve uzun bir vücut yapısına sahip sürüngenlerdir. Çoğu türün bacağı yoktur, bu da onların kazıcı yaşam tarzlarına mükemmel bir adaptasyondur. Göz kapakları ve dış kulak delikleri bulunmaz. Vücutları, toprağın içinde rahatça hareket etmelerini sağlayan halka şeklindeki segmentlerle kaplıdır.

Fiziksel Özellikler:
Silindirik Vücut: Boyun ve kuyruk kısımları genellikle birbirine çok benzerdir, bu da "iki başlı" lakabını almalarına neden olmuştur.
Özel Deri: Vücutlarındaki halkalar, hem ileri hem de geri yönde hareket etme kabiliyeti kazandırır.
Körelmiş Gözler: Işığı algılayabilirler, ancak yeraltı yaşamına adapte oldukları için görme yetenekleri oldukça sınırlıdır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class): Reptilia (Sürüngenler)
Takım (Order): Squamata (Pullu Sürüngenler)
Alt Takım (Suborder): Amphisbaenia (Amfisbaenler)

2. Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Amfisbaenler, Güney Amerika, Afrika, Kuzey Amerika ve Akdeniz çevresindeki bazı bölgelerde bulunur.

Türkiye'deki Durumu: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Amfisbaenia alt takımının ana ailelerinden olan Amphisbaenidae Türkiye'de bulunmaz. Ancak, bu gruba yakın akraba olan Blanidae ailesinin bir temsilcisi, "Kör Kertenkele" (Blanus strauchi), Türkiye'nin güneybatı bölgelerinde yaşar. Bu, yeraltı yaşamına adapte olmuş sürüngenlerin Türkiye'deki tek örneğidir.
Habitat Tercihi: Gömülü (fossorial) bir yaşam tarzı benimsemişlerdir. Genellikle nemli topraklı, gevşek topraklı alanlarda veya ormanlık arazilerdeki yaprak döküntülerinin altında yaşarlar.

3. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Davranış: Amfisbaenler, yaşamlarının büyük bir kısmını yeraltında geçirirler. Güçlü kafaları ve özel kasları sayesinde toprağı iterek veya sıkıştırarak tüneller açarlar.
Beslenme: Etoburdurlar ve diyetleri çoğunlukla karıncalar, termitler, solucanlar, örümcekler ve diğer küçük omurgasızlardan oluşur.
Üreme: Genellikle ovipar'dır, yani yumurta bırakarak çoğalırlar. Dişi, yeraltında küçük bir yuva yaparak 1 ila 4 yumurta bırakır.

4. Tehlike Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Amfisbaenler, zehirsiz ve insanlar için tamamen zararsızdırlar. Yılanlarla karıştırıldıklarında oluşan korkular yersizdir.
Alerji Durumu: Bu grubun üyelerinin insanlarda bilinen bir alerjik reaksiyona neden olduğuna dair bir bilgi yoktur.
Tedavi Prosedürleri: Herhangi bir tıbbi müdahale gerektirmez.

5. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Ekolojik Rolü: Amfisbaenler, bulundukları ekosistemde toprağın havalandırılmasına ve haşere kontrolüne katkıda bulunarak önemli bir rol oynarlar.
Koruma Durumu: Gizli yaşam tarzları nedeniyle çoğu amfisbaenid türü yeterince çalışılmamıştır. Genel olarak tehdit altında olmasalar da, habitat tahribatı ve kirlilik gibi faktörler bazı lokal türlerin popülasyonlarını olumsuz etkileyebilir.

Kaynaklar: