Emys orbicularis
Emys orbicularis – Avrupa Bataklık Kaplumbağası
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Chordata – Kordalılar
Sınıf: Reptilia – Sürüngenler
Takım: Testudines – Kaplumbağalar
Familya: Emydidae – Tatlısu kaplumbağaları
Cins: Emys
Tür: Emys orbicularis (Linnaeus, 1758)
Latince Adın Anlamı
orbicularis, “daire şeklinde” veya “yuvarlak” anlamındadır. Bu ad, türün kabuğunun simetrik ve dairesel yapısına atıfta bulunur.
Tanım ve Morfoloji
Küçük–orta boylu bir tatlısu kaplumbağasıdır. Karapaks (üst kabuk) uzunluğu 12–20 cm, nadiren 24 cm’ye kadar ulaşır.
Kabuk genellikle koyu kahverengi veya siyahımsı renktedir ve üzerinde sarımsı noktalar veya ince çizgiler bulunur.
Plastron (alt kabuk) genellikle açık renkli olup kenarlarında koyu lekeler görülebilir.
Baş, bacak ve kuyruk bölgesi de genellikle koyu zemin üzerine benekli sarı desenlerle kaplıdır.
Ayaklar perdelidir ve suda yüzmeye çok uygundur.
Habitat ve Yayılım
Emys orbicularis, Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı Asya'da yaygın olarak bulunur.
Türkiye'de, özellikle Trakya, Marmara, Ege, Karadeniz ve İç Anadolu’nun bazı bölümlerinde doğal olarak yayılım gösterir.
Habitatlar: durgun veya yavaş akan tatlı sular, sazlıklar, bataklıklar, göletler, nehir kolları, baraj kenarları.
Su kenarındaki çamurlu alanlarda güneşlenir ve geceyi genellikle karada geçirir.
Davranış ve Yaşam Döngüsü
Yarı sucul bir türdür. Günün büyük bölümünü suda geçirir ama güneşlenmek için kıyıya çıkar.
Kış aylarında (genellikle Kasım–Mart) su altındaki çamur veya suya yakın oyuklarda kış uykusuna yatar.
Hızlı hareket kabiliyetine sahiptir; suya düşme refleksi çok gelişmiştir.
Tehlike anında hızla suya dalarak uzaklaşır.
Beslenme
Omnivordur.
Besinleri:
– Küçük balıklar, kurbağa yavruları, böcek larvaları, solucanlar, yumuşakçalar
– Su bitkileri, algler, ölü hayvan dokuları
– Nadiren bitki meyvesi veya yaprak tüketir
Genç bireyler daha çok hayvansal, yaşlı bireyler ise daha bitkisel ağırlıklı beslenir.
Üreme Bilgisi
Çiftleşme genellikle ilkbaharda (Nisan–Mayıs) suda gerçekleşir.
Dişiler Mayıs–Temmuz arasında genellikle 5–15 yumurta bırakır. Yumurtalar güneş alan, kuru ve kumlu toprağa gömülür.
Kuluçka süresi: 60–90 gün.
Yavruların cinsiyeti, yumurtanın geliştiği ortam sıcaklığına bağlı olarak belirlenir (termo-bağımlı cinsiyet belirleme).
Yavrular doğduklarında 3–4 cm uzunluğundadır.
İnsana Zararlılık Durumu
Zehirli değildir, saldırgan değildir. Gözlemlenmesi zordur çünkü çok temkinlidir.
Isırma refleksi yalnızca elle tutulduğunda kendini savunmak içindir.
İnsana karşı tamamen zararsızdır.
Ekolojik Rolü
Tatlısu ekosistemlerinde çöpçü ve avcı olarak görev yapar.
Ölü balık, böcek ve diğer organizmaları tüketerek suyun temizliğine katkı sağlar.
Ayrıca birçok kuş ve memeli için besin kaynağıdır (özellikle yumurta ve yavru evresinde).
Bilimsel Araştırmalarda Kullanımı / Endüstriyel Önemi
Bu tür, popülasyon dinamiği, ekolojik izleme, kentsel gelişim ve habitat parçalanmasının etkileri üzerine yapılan çalışmalarda kullanılır.
Isı temelli cinsiyet belirleme özelliği, iklim değişikliği çalışmalarında model organizma olarak önemlidir.
Türkiye'de Bulunan Alt Türleri
Türkiye'deki bireyler genellikle E. orbicularis orbicularis alt türüne aittir. Ancak bazı bireylerde E. o. colchica (Doğu alt form) özellikleri de gözlenmiştir.
Yayılım alanı: Trakya, Sakarya Deltası, Çoruh Vadisi, Gediz Deltası, Kızılırmak deltası, Bolu, Kastamonu, Eskişehir, Konya havzası gibi sulak alanlar.
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: “Tüm kaplumbağalar karada yaşar.”
- Gerçek: Bu tür yarı suculdur ve yaşamının çoğunu suda geçirir.
- Efsane: “Sudan uzaklaştığında yaşayamaz.”
- Gerçek: Suyla bağlantılı kalmak zorunda olsa da karada hareket edebilir ve dinlenebilir.
- Efsane: “Tatlısu kaplumbağaları balıklarla beslenmez.”
- Gerçek: Küçük balıklar, balık yumurtaları ve yavrular bu türün doğal besinlerindendir.
- Efsane: “İklim değişikliği bu türü etkilemez.”
- Gerçek: Yavruların cinsiyetini belirleyen sıcaklık arttıkça cinsiyet dengesizliği oluşur; türün geleceğini tehdit eder.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
– Linnaeus, C. (1758). Systema Naturae
– Fritz, U. & Günther, R. (2006). Checklist of Chelonians of the World
– Baran, İ., Atatür, M.K. (1998). Türkiye Herpetofaunası
– Reptile Database (2024)
– IUCN Red List (2023)
