Harpactea sanctaeinsulae

Türkçe Adlandırma: Harpactea sanctaeinsulae için yaygın olarak kabul görmüş spesifik bir Türkçe isim bulunmamaktadır. Ancak, familyasına ve bilimsel olarak tanımlandığı yerleşim yerlerinin (özellikle Adalar, İstanbul) tarihi ve coğrafi özelliklerine atıfta bulunarak "Ada Kertenkele Örümceği" veya "Ada Altı Gözlü Örümceği" gibi bir adlandırma kullanılabilir. Tür adı, Latince "sanctae insulae" yani "kutsal adalar" anlamına gelen kelimelerden türemiştir, bu da İstanbul'daki Prens Adaları'na veya benzer adalara atıfta bulunabilir.

Harpactea sanctaeinsulae, Dysderidae familyasına ait bir örümcek türüdür. Bu familya üyeleri genellikle "kertenkele örümcekleri" veya "altı gözlü örümcekler" olarak bilinir. Harpactea sanctaeinsulae, Türkiye'ye özgü (endemik) bir tür olup, ilk kez 1978 yılında Brignoli tarafından bilim dünyasına tanımlanmıştır.

Detaylı Özellikler ve Taksonomik Konumu

Taksonomik Sınıflandırma

Harpactea sanctaeinsulae'nin bilimsel sınıflandırması şu şekildedir:

• Alem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Arachnida (Örümcekgiller)
• Takım (Order): Araneae (Örümcekler)
• Infra Takım (Infraorder): Araneomorphae (Gerçek Örümcekler)
• Familya (Family): Dysderidae
• Açıklama: Bu familya, "kertenkele örümcekleri" olarak bilinen, altı gözlü ve genellikle tünel benzeri yuvalarda yaşayan örümcekleri içerir.
• Cins (Genus): HarpacteaAçıklama: Harpactea cinsi, Dysderidae familyasının oldukça tür çeşitliliği gösteren ve Avrupa, Asya ile Kuzey Afrika'da geniş bir yayılıma sahip cinslerinden biridir. Türkiye'de de çok sayıda endemik Harpactea türü bulunmaktadır.
• Tür (Species): Harpactea sanctaeinsulae Brignoli, 1978
• Açıklama: Tür, 1978 yılında İtalyan araknolog Paolo Marcello Brignoli tarafından tanımlanmıştır.

Genel Bilgiler

• Familya: Dysderidae
• Tip: Münzevi veya yeraltı yaşamına adapte olmuş bir örümcek türüdür.
• Coğrafi Dağılım: Türkiye'ye özgü (endemik) bir türdür. İlk olarak İstanbul'dan kaydedilmiştir. Bu durum, türün özellikle İstanbul ve çevresindeki adalara özgü olduğunu göstermektedir.

Fiziksel Özellikler

• Boyut: Orta büyüklükte bir örümcektir. Erkek bireylerin prosoma (ön gövde) uzunluğu yaklaşık 1.6 mm, toplam vücut uzunluğu 3.9 mm olarak belirtilmiştir. Dişi bireylerin prosoma uzunluğu ise yaklaşık 1.3 mm, toplam vücut uzunluğu 3.3 mm'dir.
• Renk: Karapaks (ön gövdenin sırt kabuğu) genellikle kahverengi veya kırmızımsı-kahverengidir, yüzeyi pürüzsüz ve parlaktır. Baş bölgesi karapaksa göre nispeten daha koyu renkte olabilir. Sternum (göğüs plakası), labium ve keliserler sarımsı kahverengidir. Sternumun kenarları uzun ve ince tüylerle kaplıdır. Abdomen (karın) grimsi açık kahverengi olup, ince siyahımsı tüylerle örtülüdür. Bacaklar sarımsı açık kahverengidir ve yüzeylerinde seyrek siyahımsı tüyler bulunur.
• Gözler: Dysderidae familyasının tipik bir özelliği olarak, Harpactea sanctaeinsulae'nin altı gözü vardır. Bu gözler, başın ön kısmında, üç çift halinde (2-2-2) konumlanmıştır. Ön median gözler (AME) diğer gözlerden ayrı durmaktadır.
• Ayırt Edici Özellikler:Güçlü Keliserler: Avlarını yakalamak ve özellikle tespih böceklerinin sert kabuklarını delmek için özelleşmiş, öne doğru uzanan büyük ve güçlü zehir dişleri (keliserler) bulunur. Keliseral oyukta retromarjin ve promarjinde ikişer adet olmak üzere toplamda dört adet dişçik bulunmaktadır.
• Altı Göz Düzeni: Diğer birçok örümcekten farklı olarak altı göze sahip olması, Dysderidae familyasının temel ayırt edici özelliğidir.
• Cinsel Organ Morfolojisi: Tür teşhisi için en güvenilir yöntem, erkeklerin palpal organlarının ve dişilerin epigynlerinin morfolojik özelliklerinin incelenmesidir. H. sanctaeinsulae'nin erkek üreme organında (palpinde) embolus nispeten daha ince ve narin, embolus ile tegulum arasındaki bağlantı bölgesinin ise daha düz olduğu belirtilmiştir. Dişi üreme organının (epigynin) posteriyör divertikulumunun zarımsı yapısı ve spermateka detayları da tür teşhisinde kullanılır. Bu tür, özellikle Harpactea bilecenoglui ve Harpactea elvericii gibi diğer Harpactea türleriyle yakın akrabalık göstermekle birlikte, üreme organı morfolojisi ile onlardan ayrılır.

Yaşam Biçimi ve Habitat

• Yuva Yapısı: Harpactea sanctaeinsulae, genellikle ipekten yapılmış, tübüler (boru şeklinde) veya keselerden oluşan basit yuvalar inşa eder. Bu yuvalar toprak altında, taşların altında, kütüklerin altında veya kaya çatlaklarında bulunur. Yuva, örümceğin dinlenmesi, avını pusuya düşürmesi ve yumurta kesesini koruması için bir sığınak görevi görür. Ağ örmezler; yuvaları sadece bir sığınak görevi görür.
• Habitat Tercihi: Nemli, karanlık ve korunaklı mikrohabitatları tercih eder. Endemik olduğu İstanbul ve çevresindeki habitatlar, ormanlık alanlar, çalılıklar, taş altları ve yaprak döküntülerini içerebilir. Genel olarak Harpactea türleri, kserotermik (sıcak ve kurak) ormanlarda, taş veya ağaç kabuklarının altında, yaprak döküntülerinde yaşar ve geceleri zemin veya ağaç gövdelerinde avlanır.
• Yaşam Tarzı: Büyük ölçüde gececidir (noktürnal). Gündüzleri yuvasında saklanır ve geceleri avlanmak için dışarı çıkar. Aktif bir avcıdır ve avını yakalamak için yuvasından çıkar.

Beslenme ve Üreme

• Diyet: Etçil (karnivor) bir türdür. Dysderidae familyasının birçok üyesi gibi, ana avları genellikle izopodlar (tespih böcekleri)'dir. Güçlü keliserleri sayesinde tespih böceklerinin sert kabuklarını kolayca delebilirler. Aynı zamanda diğer küçük böcekler, çıyanlar ve yumuşak vücutlu omurgasızlarla da beslenebilirler.
• Avlanma Tekniği: Avına gizlice yaklaşır, ardından güçlü keliserlerini kullanarak zehir enjekte eder ve avını hızla etkisiz hale getirir. Ağ kurarak avlanmaktan ziyade, aktif olarak av ararlar ve avlarına doğrudan saldırırlar.
• Üreme: Dişiler yumurta keselerini yuvalarının içinde korunaklı bir yere bırakırlar. Yumurta kesesi ve üreme döngüsü hakkında spesifik detaylar sınırlıdır, ancak Dysderidae familyası üyelerinde yavruların yumurtadan çıktıktan sonra bir süre anneyle birlikte kaldığı bilinmektedir.

Zehir ve Tıbbi Önem

• Zehirli Olup Olmadığı: Evet, tüm örümcekler gibi Harpactea sanctaeinsulae da zehirlidir ve avını etkisiz hale getirmek için zehir kullanır.
• Zehir Türü ve Etki Mekanizması: Dysderidae familyasının zehirleri genellikle avı felç edici ve sindirici özelliklere sahiptir. Zehirleri insanlar üzerinde ciddi bir etkiye neden olmaz.
• İnsanlar İçin Tehlikesi: Harpactea sanctaeinsulae'nin insanlara karşı tıbbi açıdan önemsiz veya çok düşük tıbbi öneme sahip olduğu kabul edilir. Agresif değillerdir ve sadece sıkıştırıldıklarında, tehdit altında hissettiklerinde (örneğin üzerine basıldığında veya kazara elle tutulduğunda) veya yuvaları rahatsız edildiğinde ısırabilirler. Isırık vakaları nadirdir ve tehlikeli olarak sınıflandırılmaz. Bazı kaynaklarda, bu familyadan yeni keşfedilen türlerin "zehir bezi taşımakla birlikte zehirlerini insana zerk edebilecek yeterli donanıma sahip olmadıkları" ve "zehir miktarı çok küçük olacağından insan için tıbbi sorun yaratmayacağı" belirtilmiştir.
• Isırık Durumunda Beklenen Etkiler: Bildirilen diğer Dysderidae türlerinin (özellikle Dysdera crocata, "Tespih Böceği Avcısı") ısırıklarında olduğu gibi, Harpactea sanctaeinsulae ısırığının da lokal ve hafif semptomlarla sınırlı olması beklenir:
• Isırık anında veya kısa süre sonra hafif ila orta şiddetli bir ağrı hissedilebilir (arı sokmasına veya iğne batmasına benzer bir ağrı olarak tanımlanabilir). Bu ağrı genellikle zehirin etkisinden ziyade, keliserlerin mekanik delinmesinden kaynaklanır.
• Isırık bölgesinde hafif kızarıklık, şişlik ve lokal iltihaplanma görülebilir.
• Kaşıntı veya hafif bir yanma hissi. Bu semptomlar genellikle birkaç saat içinde kendiliğinden düzelir ve genellikle tıbbi müdahale gerektirmez. Ciddi sistemik etkiler (genel zehirlenme belirtileri, anafilaktik şok gibi ağır alerjik reaksiyonlar) veya nekroz bu tür örümceklerin ısırıklarında beklenmez ve bildirilmemiştir.
• Tedavi Prosedürü (İlk Yardım): Harpactea sanctaeinsulae ısırığı için özel bir antidot veya karmaşık bir tıbbi tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Uygulanacak ilk yardım genellikle semptomatik tedaviden ibarettir:

1. Sakin Kalın: Panik yapmaktan kaçının.
2. Isırık Bölgesini Temizleyin: Isırık bölgesini sabun ve su ile nazikçe yıkayın.
3. Soğuk Uygulayın: Ağrı ve şişliği azaltmak için ısırık bölgesine temiz bir bez içine sarılmış buz paketi veya soğuk kompres uygulayın (doğrudan cilde buz değdirmeyin).
4. Ağrı Kesici: Ağrı için reçetesiz satılan ağrı kesiciler (örneğin parasetamol veya ibuprofen) kullanılabilir.
5. Doktor Başvurusu: Genellikle ciddi bir durum olmasa da, ısırık bölgesinde enfeksiyon belirtileri (şiddetli kızarıklık, irin, ateş), alerjik reaksiyon (nefes darlığı, kurdeşen, yüz şişmesi gibi) veya semptomların kötüleşmesi durumunda bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. World Spider Catalog (WSC): Örümcek taksonomisi, tür bilgileri ve dağılımları için en güncel ve kapsamlı veritabanlarından biridir.
2. Kaynağa Erişim: World Spider Catalog (2024). World Spider Catalog. Version 25.5. Natural History Museum Bern, online at http://wsc.nmbe.ch. doi: 10.24436/2 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
3. araneae - Spiders of Europe: Avrupa'daki örümcek türleri hakkında detaylı bilgi ve görseller sunan bir veritabanı.
4. Kaynağa Erişim: araneae - Spiders of Europe. Harpactea sanctaeinsulae. https://araneae.nmbe.ch/data/4740/Harpactea_sanctaeinsulae (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
5. Türkiye Yaban Hayatı (Dysderidae Familyası Sayfası): Harpactea cinsinin ve Dysderidae familyasının Türkiye'deki varlığı ve genel özellikleri hakkında bilgi verir.
6. Kaynağa Erişim: Türkiye Yaban Hayatı. Dysderidae. https://turkiyeyabanhayati.org/species/detail/dysderidae (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
7. The Spiders of Turkey - Checklist of Turkish Spiders: Türkiye'deki örümcek türlerinin güncel listesi, Harpactea sanctaeinsulae'nin Türkiye'deki varlığını ve dağılımını doğrular.
8. Kaynağa Erişim: Danışman, T., Kunt, K. B., Özkütük, R. S., & Coşar, İ. (2024). The checklist of the spiders of Turkey. Version 2024 [last updated 21 February 2024], online at http://www.spidersofturkey.info. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
9. GBIF (Global Biodiversity Information Facility): Türün taksonomik bilgileri ve dünya üzerindeki gözlem kayıtları.
10. Kaynağa Erişim: GBIF. Harpactea sanctaeinsulae. https://www.gbif.org/species/2139031 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
11. Fragmenta Entomologica, Roma - Su alcuni Dysderidae dell'Anatolia (Araneae): Harpactea sanctaeinsulae'nin ilk bilimsel tanımını içeren orijinal yayın.
12. Kaynağa Erişim: Brignoli, P. M. (1978). Su alcuni Dysderidae dell'Anatolia (Araneae). Fragmenta Entomologica, Roma, 14, 157-173. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
13. Turk J Arach - New data for Harpactea sanctaeinsulae Brignoli, 1978 and description of the unknown female (Araneae, Dysderidae): Bu yayın, Harpactea sanctaeinsulae'nin daha önce bilinmeyen dişi bireyinin tanımlamasını içermektedir.
15. Kaynağa Erişim: Lazarov, S. & Deltshev, C. (2008). New data for Harpactea sanctaeinsulae Brignoli, 1978 and description of the unknown female (Araneae, Dysderidae). Turkish Journal of Arachnology, 1(1), 67-69. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).