Harpactea sturanyi

Türkçe Adlandırma: Harpactea sturanyi için yaygın olarak kabul görmüş spesifik bir Türkçe isim bulunmamaktadır. Ancak, familyasına atıfta bulunarak "Sturany Kertenkele Örümceği" veya "Sturany Altı Gözlü Örümceği" gibi bir adlandırma kullanılabilir. Tür adı, muhtemelen bu türün keşfedilmesine veya araştırmalarına katkıda bulunan bir bilim insanı olan R. Sturany'ye ithafen verilmiştir.

Harpactea sturanyi, Dysderidae familyasına ait bir örümcek türüdür. Bu familya üyeleri genellikle "kertenkele örümcekleri" veya "altı gözlü örümcekler" olarak bilinir. Harpactea sturanyi, ilk kez 1905 yılında Nosek tarafından bilim dünyasına tanımlanmıştır. Türkiye'de kaydedilen ilk Harpactea türlerinden biri olup, geniş bir coğrafi dağılıma sahiptir.

Detaylı Özellikler ve Taksonomik Konumu

Taksonomik Sınıflandırma

Harpactea sturanyi'nin bilimsel sınıflandırması şu şekildedir:

• Alem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Arachnida (Örümcekgiller)
• Takım (Order): Araneae (Örümcekler)
• Infra Takım (Infraorder): Araneomorphae (Gerçek Örümcekler)
• Familya (Family): Dysderidae
• Açıklama: Bu familya, "kertenkele örümcekleri" olarak bilinen, altı gözlü ve genellikle tünel benzeri yuvalarda yaşayan örümcekleri içerir.
• Cins (Genus): HarpacteaAçıklama: Harpactea cinsi, Dysderidae familyasının oldukça tür çeşitliliği gösteren ve Avrupa, Asya ile Kuzey Afrika'da geniş bir yayılıma sahip cinslerinden biridir. Türkiye'de de çok sayıda Harpactea türü bulunmaktadır.
• Tür (Species): Harpactea sturanyi (Nosek, 1905)
• Açıklama: Tür, 1905 yılında A. Nosek tarafından tanımlanmıştır. Daha sonraki çalışmalarda Harpactea camenarum ve Harpactea lyciae gibi bazı türler H. sturanyi ile eşanlamlı (sinonim) kabul edilmiştir.

Genel Bilgiler

• Familya: Dysderidae
• Tip: Münzevi veya yeraltı yaşamına adapte olmuş bir örümcek türüdür.
• Coğrafi Dağılım: Türkiye, Yunanistan ve Gürcistan'da dağılım gösterir. Türkiye'de ise Kayseri, Antalya (Korkuteli) ve Konya gibi farklı illerden kayıtları bulunmaktadır. Bu durum, türün geniş bir adaptasyon yeteneğine sahip olduğunu düşündürmektedir. Yaklaşık 800-1200 metre rakımlar arasında gözlemlenmiştir.

Fiziksel Özellikler

• Boyut: Orta büyüklükte bir örümcektir. Erkek bireylerin prosoma (ön gövde) uzunluğu 2.1-3.0 mm, toplam vücut uzunluğu 4.82-6.5 mm arasında değişebilir. Dişi bireylerin prosoma uzunluğu 1.9-2.5 mm, toplam vücut uzunluğu ise 4.95-6.5 mm olarak kaydedilmiştir.
• Renk: Karapaks (ön gövdenin sırt kabuğu) kahverengimsi kırmızı renktedir, baş bölgesi daha koyu olabilir. Yüzeyi pürüzsüz ve parlaktır. Sternum (göğüs plakası) ve bacaklar sarımsı kahverengi tonlardadır. Abdomen (karın) genellikle beyazımsı veya grimsi açık kahverengi olup, belirgin desenleri yoktur ve ince tüylerle kaplıdır.
• Gözler: Dysderidae familyasının tipik bir özelliği olarak, Harpactea sturanyi'nin altı gözü vardır. Bu gözler, başın ön kısmında, üç çift halinde (2-2-2) konumlanmıştır. Ön median gözler (AME) birbirinden yaklaşık çeyrek çapları kadar aralıklıdır, diğer gözler ise neredeyse birbirine değecek kadar yakındır.
• Ayırt Edici Özellikler:Güçlü Keliserler: Avlarını yakalamak için özelleşmiş, öne doğru uzanan büyük ve güçlü zehir dişleri (keliserler) bulunur. Keliseral oyukta genellikle iki promarjinal ve iki retromarjinal dişçik bulunur.
• Altı Göz Düzeni: Diğer birçok örümcekten farklı olarak altı göze sahip olması, Dysderidae familyasının temel ayırt edici özelliğidir.
• Bacaklarda Diken Yapıları: Bacaklardaki diken (spination) düzeni tür teşhisinde kullanılır. Örneğin, erkeklerde femur I'de 4, femur II'de 5, femur III'de 2 sıra, femur IV'de çok sayıda diken grubu bulunabilir. Dişilerde ise femur I'de 3 veya 4, femur II'de 2 ila 4 diken grubu görülebilir. Patella III ve IV'te de birer diken bulunabilir.
• Cinsel Organ Morfolojisi: Tür teşhisi için en güvenilir yöntem, erkeklerin palpal organlarının ve dişilerin epigynlerinin morfolojik özelliklerinin incelenmesidir. Erkek palpal organında embolus hafifçe kavisli ve lameller uzantıya diktir. Kondüktörün dorsal tarafında küçük bir tüberkül bulunur. Dişi vulvasında anterior kemer her iki taraftan hafifçe konkavdır ve posteriyör divertikulum tamamen zarımsıdır. Bu yapılar, H. sturanyi'nin diğer Harpactea türlerinden ayrılmasını sağlar.

Yaşam Biçimi ve Habitat

• Yuva Yapısı: Harpactea sturanyi, genellikle ipekten yapılmış, tübüler (boru şeklinde) veya keselerden oluşan basit yuvalar inşa eder. Bu yuvalar toprak altında, taşların altında, kütüklerin altında veya kaya çatlaklarında bulunur. Yuva, örümceğin dinlenmesi, avını pusuya düşürmesi ve yumurta kesesini koruması için bir sığınak görevi görür. Ağ örmezler; yuvaları sadece bir sığınak görevi görür.
• Habitat Tercihi: Nemli, karanlık ve korunaklı mikrohabitatları tercih eder. Genellikle kserotermik (sıcak ve kurak) ormanlarda, taşların veya ağaç kabuklarının altında, yaprak döküntülerinde yaşar. Yüksek rakımlı dağlık bölgeler (800-1200 m) ve Akdeniz iklimine sahip alanlar, bu türün bulunabileceği potansiyel habitatlardır.
• Yaşam Tarzı: Büyük ölçüde gececidir (noktürnal). Gündüzleri yuvasında saklanır ve geceleri avlanmak için dışarı çıkar. Aktif bir avcıdır ve avını yakalamak için yuvasından çıkar.

Beslenme ve Üreme

• Diyet: Etçil (karnivor) bir türdür. Dysderidae familyasının birçok üyesi gibi, ana avları genellikle izopodlar (tespih böcekleri)'dir. Güçlü keliserleri sayesinde tespih böceklerinin sert kabuklarını kolayca delebilirler. Ayrıca, Harpactea türlerinin tespih böcekleri dışında diğer böcekler ve örümceklerle de beslendiği bilinmektedir.
• Avlanma Tekniği: Avına gizlice yaklaşır, ardından güçlü keliserlerini kullanarak zehir enjekte eder ve avını hızla etkisiz hale getirir. Ağ kurarak avlanmaktan ziyade, aktif olarak av ararlar ve avlarına doğrudan saldırırlar.
• Üreme: Dişiler yumurta keselerini yuvalarının içinde korunaklı bir yere bırakırlar. Yumurta kesesi ve üreme döngüsü hakkında spesifik detaylar sınırlıdır, ancak Dysderidae familyası üyelerinde yavruların yumurtadan çıktıktan sonra bir süre anneyle birlikte kaldığı bilinmektedir.

Zehir ve Tıbbi Önem

• Zehirli Olup Olmadığı: Evet, tüm örümcekler gibi Harpactea sturanyi de zehirlidir ve avını etkisiz hale getirmek için zehir kullanır.
• Zehir Türü ve Etki Mekanizması: Dysderidae familyasının zehirleri genellikle avı felç edici ve sindirici özelliklere sahiptir. Zehirleri insanlar üzerinde ciddi bir etkiye neden olmaz.
• İnsanlar İçin Tehlikesi: Harpactea sturanyi'nin insanlara karşı tıbbi açıdan önemsiz veya çok düşük tıbbi öneme sahip olduğu kabul edilir. Agresif değillerdir ve sadece sıkıştırıldıklarında, tehdit altında hissettiklerinde (örneğin üzerine basıldığında veya kazara elle tutulduğunda) veya yuvaları rahatsız edildiğinde ısırabilirler. Isırık vakaları nadirdir ve tehlikeli olarak sınıflandırılmaz. Bu familyadan yeni keşfedilen türler için yapılan açıklamalarda, "zehir bezi taşımakla birlikte zehirlerini insana zerk edebilecek yeterli donanıma sahip olmadıkları" ve "zehir miktarı çok küçük olacağından insan için tıbbi sorun yaratmayacağı" belirtilmiştir.
• Isırık Durumunda Beklenen Etkiler: Bildirilen diğer Dysderidae türlerinin (özellikle Dysdera crocata, "Tespih Böceği Avcısı") ısırıklarında olduğu gibi, Harpactea sturanyi ısırığının da lokal ve hafif semptomlarla sınırlı olması beklenir:
• Isırık anında veya kısa süre sonra hafif ila orta şiddetli bir ağrı hissedilebilir (arı sokmasına veya iğne batmasına benzer bir ağrı olarak tanımlanabilir). Bu ağrı genellikle zehirin etkisinden ziyade, keliserlerin mekanik delinmesinden kaynaklanır.
• Isırık bölgesinde hafif kızarıklık, şişlik ve lokal iltihaplanma görülebilir.
• Kaşıntı veya hafif bir yanma hissi. Bu semptomlar genellikle birkaç saat içinde kendiliğinden düzelir ve genellikle tıbbi müdahale gerektirmez. Ciddi sistemik etkiler (genel zehirlenme belirtileri, anafilaktik şok gibi ağır alerjik reaksiyonlar) veya nekroz bu tür örümceklerin ısırıklarında beklenmez ve bildirilmemiştir.
• Tedavi Prosedürü (İlk Yardım): Harpactea sturanyi ısırığı için özel bir antidot veya karmaşık bir tıbbi tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Uygulanacak ilk yardım genellikle semptomatik tedaviden ibarettir:

1. Sakin Kalın: Panik yapmaktan kaçının.
2. Isırık Bölgesini Temizleyin: Isırık bölgesini sabun ve su ile nazikçe yıkayın.
3. Soğuk Uygulayın: Ağrı ve şişliği azaltmak için ısırık bölgesine temiz bir bez içine sarılmış buz paketi veya soğuk kompres uygulayın (doğrudan cilde buz değdirmeyin).
4. Ağrı Kesici: Ağrı için reçetesiz satılan ağrı kesiciler (örneğin parasetamol veya ibuprofen) kullanılabilir.
5. Doktor Başvurusu: Genellikle ciddi bir durum olmasa da, ısırık bölgesinde enfeksiyon belirtileri (şiddetli kızarıklık, irin, ateş), alerjik reaksiyon (nefes darlığı, kurdeşen, yüz şişmesi gibi) veya semptomların kötüleşmesi durumunda bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. World Spider Catalog (WSC): Örümcek taksonomisi, tür bilgileri ve dağılımları için en güncel ve kapsamlı veritabanlarından biridir.
2. Kaynağa Erişim: World Spider Catalog (2024). World Spider Catalog. Version 25.5. Natural History Museum Bern, online at http://wsc.nmbe.ch. doi: 10.24436/2 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
3. araneae - Spiders of Europe: Avrupa'daki örümcek türleri hakkında detaylı bilgi ve görseller sunan bir veritabanı.
4. Kaynağa Erişim: araneae - Spiders of Europe. Harpactea sturanyi. https://araneae.nmbe.ch/data/1604/Harpactea_sturanyi (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
5. Türkiye Yaban Hayatı (Dysderidae Familyası Sayfası): Harpactea cinsinin ve Dysderidae familyasının Türkiye'deki varlığı ve genel özellikleri hakkında bilgi verir.
6. Kaynağa Erişim: Türkiye Yaban Hayatı. Dysderidae. https://turkiyeyabanhayati.org/species/detail/dysderidae (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
7. The Spiders of Turkey - Checklist of Turkish Spiders: Türkiye'deki örümcek türlerinin güncel listesi, Harpactea sturanyi'nin Türkiye'deki varlığını ve dağılımını doğrular.
8. Kaynağa Erişim: Danışman, T., Kunt, K. B., Özkütük, R. S., & Coşar, İ. (2024). The checklist of the spiders of Turkey. Version 2024 [last updated 21 February 2024], online at http://www.spidersofturkey.info. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
9. GBIF (Global Biodiversity Information Facility): Türün taksonomik bilgileri ve dünya üzerindeki gözlem kayıtları.
10. Kaynağa Erişim: GBIF. Harpactea sturanyi. https://www.gbif.org/species/2139060 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
11. ResearchGate - REDESCRIPTION OF THE TWO HARPACTEA BRISTOWE, 1939 (ARANEAE, DYSDERIDAE) SPECIES KNOWN FROM TURKEY: Türkiye'den bilinen bazı Harpactea türlerinin yeniden betimlenmesini ve yayılım bilgilerini içeren bir araştırma makalesi.
12. Kaynağa Erişim: Özkütük, R. S. (2017). Türkiye'den Bilinen İki Harpactea Bristowe, 1939 (Araneae, Dysderidae) Türünün Yeniden Betimlenmesi. Türk Entomoloji Dergisi, 41(4), 437-448. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
13. Yüksek Lisans Tezi - ANTALYA İLİ HARPACTEINAE (ARANEAE; DYSDERIDAE) FAUNASI: Antalya ilindeki Harpactea türlerinin dağılım kayıtlarını içeren bir yüksek lisans tezi.
14. Kaynağa Erişim: Kunt, K. B. (2019). Antalya İli Harpacteinae (Araneae; Dysderidae) Faunası. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Teknik Üniversitesi. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).