Myliobatis aquila

Myliobatis aquila, Vatozlar takımı Myliobatiformes içinde, Myliobatidae familyasına (Kartal Vatozları) ait, büyük boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında en yaygın adıyla Kartal Vatozu veya Deniz Kartalı olarak bilinir. Adını, hem kanat benzeri geniş pektoral yüzgeçlerinden hem de başının önündeki kartal gagasına benzer belirgin burun yapısından alır. Bu tür, su sütununda aktif olarak "uçan" ender vatoz türlerinden biridir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Kartal Vatozu, Doğu Atlantik Okyanusu'nun (İngiliz Adaları'ndan Güney Afrika'ya kadar) ılıman ve tropikal sularında, tüm Akdeniz'de ve Karadeniz'in güneybatı bölgelerinde geniş bir dağılıma sahiptir. Türkiye'nin tüm denizlerinde (Ege, Akdeniz, Marmara ve Karadeniz) bulunan, yerel ekosistem için önemli bir kıkırdaklı balıktır. Aktif ve zarif yüzüşüyle tanınır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order): Myliobatiformes (Vatozlar Takımı)
• Aile (Family):: Myliobatidae (Kartal Vatozları)
• Cins (Genus): Myliobatis
• Tür (Species):: Myliobatis aquila (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Büyük bir vatozdur. Disk genişliği (vücut çapı) 1.8 metreye, ağırlığı ise 60 kg'a kadar ulaşabilir.
• Vücut Şekli (Ayırt Edici Özellik): Diski genişliği uzunluğundan fazladır ve yanlara doğru keskin açılarla uzanan uçurtma/kanat şeklindedir.
• Baş (Ayırt Edici Özellik): Diğer vatozlardan farklı olarak, başı belirgin şekilde dışarıdadır ve yuvarlak, etli, çıkıntılı bir buruna (rostal lob) sahiptir; bu yapı, yandan bakıldığında kartal gagasına benzer.
• Kuyruk: Kuyruk, kamçı benzeri, uzun ve incedir. Kuyruğun diskle birleştiği yerde küçük bir sırt yüzgeci bulunur. Hemen bu yüzgecin arkasında, kendini savunmak için kullanılan bir ila beş adet zehirli diken (mahmuz) yer alır.
• Renk: Sırtı genellikle koyu kahverengi, gri veya siyah renktedir; karın bölgesi ise beyazdır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Kıyısal ve açık sular dahil olmak üzere kıta sahanlığında, genellikle 0 ila 300 metre arasındaki derinliklerde, kumlu ve çamurlu deniz tabanlarında bulunur.
• Davranış (Ayırt Edici Özellik): Bentopelajiktir; yani sadece dipte durmak yerine, kanat benzeri yüzgeçlerini kullanarak su sütunu boyunca zarif bir şekilde aktif olarak yüzer. Sürüler halinde göç edebilir ve bazen su yüzeyinden dışarı sıçradığı görülür.
• Diyet: Diyeti, sert kabuklu deniz organizmalarına odaklanmıştır. Güçlü çenesi ve yassı diş plakaları sayesinde istiridye, midye, yengeçler ve diğer kabuklu deniz ürünlerini kolaylıkla ezebilir.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür (genellikle 3 ila 7 yavru).

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Küresel dağılımı nedeniyle IUCN tarafından "Tehdit Altına Yakın" (Near Threatened - NT) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Ancak, Akdeniz popülasyonu, yoğun avcılık ve kıyısal habitat tahribatı nedeniyle daha büyük risk altındadır ve "Hassas" (Vulnerable - VU) olarak kabul edilir.
• Tehditler: Yaşadığı kıyısal ve sığ sular, yoğun dip trolü, fanyalı ağlar ve paragat gibi balıkçılık yöntemlerinin uygulandığı alanlardır. Aktif hareket etme ve büyük boyutuna rağmen, sıklıkla yan av (bycatch) olarak yakalanır. Eti ticari olarak değerlendirilir. Kuyruğundaki zehirli mahmuz, yaralanma riski taşır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Finucci, B. (2020). Myliobatis aquila. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
• Not: Kartal Vatozu, denizaltı dünyasının en görkemli yüzücülerindendir. Sayılarının düşüşünü durdurmak için özellikle sığ ve üreme alanlarında balıkçılık baskısının azaltılması büyük önem taşımaktadır.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/432012796