Rhinoptera marginata
Rhinoptera marginata, Myliobatiformes takımında, Myliobatidae (Kartal Vatozları) familyasına ait, büyük boyutlu ve aktif bir vatoz türüdür. Halk arasında Öküz Burunlu Vatoz veya İnek Burunlu Vatoz olarak bilinir. Bu tür, başının ön kısmındaki, inek burnunu andıran belirgin iki loblu yapısıyla kolayca tanınır. Boyutunun büyüklüğü, sürüler halinde yaşaması ve düşük üreme hızı nedeniyle, küresel olarak ve Akdeniz'de Tehlike Altında (Endangered - EN) olarak sınıflandırılmıştır.
1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum
Öküz Burunlu Vatoz, Doğu Atlantik Okyanusu ve tüm Akdeniz'de yayılış gösterir. Türkiye sularında nadiren görülmesine rağmen, Ege ve Akdeniz kıyılarındaki varlığı bilinmektedir. Gerçek vatozlardan (Rajidae) farklı olarak, Kartal Vatozları familyasına aittir ve aktif olarak yüzerek hareket eder.
Taksonomik sınıflandırması şöyledir:
- Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
- Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
- Takım (Order):: Myliobatiformes (Vatozlar Takımı, Kartal Vatozları dahil)
- Aile (Family):): Myliobatidae (Kartal Vatozları)
- Cins (Genus): Rhinoptera
- Tür (Species):: Rhinoptera marginata (Geoffroy Saint-Hilaire, 1817)
2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji
- Boyut: Büyük boyutlu bir vatozdur. Kanat açıklığı (disk genişliği) 1.5 metreye kadar ulaşabilir.
- Vücut Şekli: Diski, uzun ve sivri kanat uçlarıyla baklava dilimi şeklindedir.
- Kafa Yapısı (Ayırt Edici Özellik): En belirgin özelliği, kafasının ön kısmındaki geniş ve ortadan belirgin bir çentikle iki loba ayrılmış yapıdır. Bu, ona bir inek veya öküz burnu görünümü verir.
- Kuyruk ve Diken: Vücudun geri kalanına göre çok daha uzun ve kamçı şeklinde ince bir kuyruğa sahiptir. Kuyruğun tabanında, savunma amaçlı kullandığı küçük ama zehirli bir diken bulunur.
- Diş Yapısı: Beslenme şekline uygun olarak, ağzında sert kabuklu deniz canlılarını (midye, istiridye) ezmek için kullanılan, kiremit dizilimli güçlü diş plakaları bulunur.
- Üreme Şekli: Canlı doğuran (Vivipar) bir türdür. Dişiler her doğumda az sayıda (genellikle 1 ila 7) yavru dünyaya getirir.
3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar
- Davranış: Gerçek vatozların aksine, aktif bir yüzücüdür (semi-pelajik) ve genellikle göç hareketleri sırasında büyük sürüler halinde seyahat eder.
- Habitat: Kıyısal ve sığ suları tercih eder. Genellikle 2 metreden 100 metreye kadar olan derinliklerde, kumlu ve çamurlu diplerde yiyecek arar.
- Diyet: Uzmanlaşmış bir dip avcısıdır. Ana diyeti sert kabuklu deniz yumuşakçaları (özellikle midye ve istiridye) ve kabuklulardan oluşur.
- Yaşam Döngüsü (Kritik Faktör): Büyüme hızı yavaştır, olgunlaşmaya geç ulaşır ve yılda sadece bir kez ve az sayıda yavru doğurur. Bu düşük üretkenlik, popülasyonun avcılık baskısına karşı çok hassas olmasına neden olur.
4. Koruma Durumu ve Tehditleri
- Koruma Statüsü: IUCN tarafından küresel olarak ve Akdeniz popülasyonu için "Tehlike Altında" (Endangered - EN) olarak sınıflandırılmıştır. Bu, doğada yok olma riskinin çok yüksek olduğu anlamına gelir.
- Tehditler:
- Kıyısal Balıkçılık: Aktif olarak göç etmesi ve kıyısal sığ sularda beslenmesi nedeniyle, fanyalı ağlar ve kıyıya yakın kullanılan dip trolü gibi balıkçılık araçları tarafından sıkça yan av (bycatch) olarak yakalanır.
- Düşük Üreme Hızı: Tek bir doğumda az sayıda yavru dünyaya getirmesi, popülasyonların avlanma sonrası hızlıca toparlanmasını engeller.
- Habitat Tahribatı: Kıyısal habitatların ve beslenme alanlarının kirlilik ve insan faaliyetleri sonucu tahribi, türün hayatta kalma şansını azaltır.
Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi
- Kaynaklar:
- Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
- Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
- Finucci, B. (2020). Rhinoptera marginata. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
- Not: Öküz Burunlu Vatozun Tehlike Altında olması, Akdeniz'deki kıyısal ekosistem sağlığının kritik bir göstergesidir. Bu türün korunması için, aktif yüzücü olduğu göç yollarında ve beslenme alanlarında balıkçılığın kısıtlanması hayati öneme sahiptir.
