Phocidae

Phocidae

(Latince köken: phoca = fok; “gerçek foklar” olarak da bilinir)

Tam Taksonomik Sınıflandırma

Alem (Regnum): Animalia – Hayvanlar
Şube (Phylum): Chordata – Kordalılar
Sınıf (Classis): Mammalia – Memeliler
Takım (Ordo): Carnivora – Etoburlar
Alt takım (Subordo): Caniformia – Köpeğimsi etçiller
Üst familya (Superfamilia): Pinnipedia – Yüzgeçayaklılar
Familya (Familia): Phocidae – Gerçek foklar

İngilizce Adı ve Türkçesi

İngilizce adı: Earless seals, True seals
Türkçesi: Kulaksız foklar veya Gerçek foklar

Genel Tanım ve Morfoloji

Phocidae, genellikle soğuk iklimlerde yaşayan, kulak kepçesi olmayan, arka yüzgeçlerini yürümek için kullanamayan, tamamen yüzmeye ve su altı yaşamına uyum sağlamış fok türlerini kapsar.

Boyut: Türlere göre değişir (1.3 m – 5 m arası)
Vücut: Silindirik, yağ tabakası kalın, kuyruksuz görünüm
Kulak: Dış kulak kepçesi yoktur (bu, diğer foklardan ayırıcı özelliktir)
Arka yüzgeçler: Geriye dönüktür, kara üzerinde yürümede işlevsizdir
Tüy yapısı: Kısa ve yoğun; bazı türlerde benekli ya da desenli
Dişler: Kesici ve avı tutmaya uygun köpeğimsi dişler

Öne Çıkan Türler

Bilimsel AdıYaygın Adı (İngilizce)TürkçesiPhoca vitulinaHarbor sealLiman fokuHalichoerus grypusGrey sealGri fokErignathus barbatusBearded sealSakallı fokLeptonychotes weddelliiWeddell sealWeddell fokuMonachus monachusMediterranean monk sealAkdeniz keşiş foku (Türkiye’de de bulunur)

Yaşam Alanı ve Ekoloji

Habitat: Genellikle soğuk ve ılıman denizler; buz tabakaları, kıyı kayalıkları
Beslenme: Balıklar, kafadanbacaklılar, kabuklular
Davranış:
Mükemmel yüzücüdür
Kara üzerinde gövde sürükleyerek ilerler
Derin ve uzun süreli dalış yapabilir (bazı türlerde >600 m, >1 saat)

Üreme ve Yaşam Döngüsü

Üreme: Dişiler karada ya da buzda yavru doğurur
Yavru bakımı: Anne sütü çok yağlıdır (%50’ye kadar)
Üreme mevsimi: Genellikle ilkbahar – yaz ayları
Ömür: 25–40 yıl (türe bağlı)

Phocidae – Diğer Pinnipedia Üyeleri ile Farkı

ÖzellikPhocidae (Gerçek foklar)Otariidae (Deniz aslanları)Kulak kepçesiYokVarYüzgeç yürüyüşüYapamazYapabilirYüzgeç boyuKısa ve sağlamUzun ve yönlendiriciSes üretimiDaha sessizDaha vokalKara hareketiYavaş, gövde üstündeDört ayak gibi yürüyebilir

Türkiye'deki Durum

Monachus monachus (Akdeniz keşiş foku)
Nesli kritik tehlike altında
Türkiye kıyılarında (Akdeniz ve Ege) çok az birey kalmıştır
Mağaralarda ürer, sessiz, insanlardan uzak yaşamı tercih eder
Özel koruma altındadır (IUCN Red List – CR)

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

Efsane: Tüm foklar kulaklıdır
Gerçek: Phocidae familyasında dış kulak kepçesi yoktur
Efsane: Foklar balinalarla akrabadır
Gerçek: Foklar Carnivora takımı içindedir, balinalar Cetacea takımındadır
Efsane: Foklar insanlara saldırır
Gerçek: Son derece çekingen ve saldırgan olmayan hayvanlardır
Efsane: Hepsi kutuplarda yaşar
Gerçek: Akdeniz’de (özellikle Monachus) ve ılıman denizlerde yaşayan türler vardır
Efsane: Suda nefes alabilir
Gerçek: Foklar memelidir ve akciğer solunumu yapar, su altında nefes tutar

Tehditler ve Koruma

Aşırı avcılık (özellikle kürk için – tarihî tehdit)
Petrol sızıntısı ve deniz kirliliği
İklim değişikliği – buzulların erimesi
Balık ağlarına takılma (yanlışlıkla boğulma)
Turistik rahatsızlık ve habitat daralması
Monachus monachus, IUCN’ye göre CR (Critically Endangered)

İlginç Bilgiler

Bazı türler su altında kalp atışlarını yavaşlatarak uzun süre dalış yapar
Gözleri karanlık ortamlarda avı tespit edebilecek kadar duyarlıdır
Bazı Phocidae üyeleri yüzgeçlerini ses yankısı için kullanır (yer yön bulma)
Fokların ses kayıtları, deniz altı akustik çalışmalarda kullanılır
Anadolu mitolojisinde foklar, deniz kızlarına dönüşebilen canlılar olarak betimlenmiştir

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: