Phyxelididae

Phyxelididae – İlkel Ağ Örümcekleri

Bilimsel Sınıflandırma:

Alem: Animalia
Şube: Arthropoda
Sınıf: Arachnida
Takım: Araneae
Alt takım: Araneomorphae
Familya: Phyxelididae Lehtinen, 1967

Genel Özellikler

Phyxelididae, sınırlı coğrafi dağılıma sahip, küçük–orta boyutlu, ağ kuran ve genellikle nemli, karanlık habitatlarda yaşayan örümceklerden oluşan relikt (kalıntı) familyalardan biridir.

Boyutları 3–12 mm arasındadır.
Gövdeleri kahverengi, kırmızımsı veya koyu renkli olup genellikle kamuflajlıdır.
Vücutları tüylü, bacakları orta uzunlukta ve sıklıkla dikenlidir.
Gözleri sekiz adettir ve genellikle kompakt düzenlenmiştir.
Cribellum ve calamistrum yapıları bulunabilir (bazı türlerde).
Ağları taş altı ya da kayalık yüzeylere düzlemsel olarak kurulan, sıkı örülmüş, üç boyutlu tuzak ağı formundadır.

Familya, morfolojik olarak Amaurobiidae ve Agelenidae ile benzerlik gösterse de, genetik ve genital yapılarla onlardan ayrılır.

Türkiye’deki Varlığı

Türkiye’de şu anda Phyxelididae familyasına ait resmi olarak belgelenmiş bir tür bulunmamaktadır.

Ancak bu familya:

Doğu Afrika, Güney Afrika, Madagaskar
Ermenistan, Gürcistan, İran gibi ülkelerde sınırlı sayıda
gözlendiği için Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’nun nemli ve serin mikrohabitatlarında potansiyel varlık gösterebilir.

Phyxelididae'nin Avrupa kıtasındaki varlığı çok sınırlıdır; esas olarak Gondwana kökenli (eski kıtasal bağlantılı) bir grup olarak kabul edilir.

Beslenme

Phyxelididae örümcekleri, kurdukları sıkı ağlar üzerinde pasif avcı olarak görev yapar.

Avları genellikle küçük böcekler, sinekler, akrep larvaları ve akarlar olabilir.
Ağın üst kısmında bekleyerek titreşimle avın yerini tespit ederler.
Avı hızla sokarak felç eder, dıştan sindirerek tüketir.

Üreme Bilgisi

Dişiler yumurtalarını ipeksi bir kokon içinde ağın korunaklı kısmına yerleştirir.

Erkekler dişiye ulaşmadan önce ağın kenarında titreşim gönderir.
Çiftleşme kısa sürelidir, yamyamlık nadiren görülür.
Yumurtadan çıkan yavrular, birkaç gün boyunca anneleriyle aynı ağda kalabilir.
Üreme ilkbahar sonu ile yaz başı arasında yoğunlaşır.

Zehir Yapısı ve İnsan İçin Tehlikesi

Zehir bezleri av felç ettirmede kullanılır.
İnsanlar için herhangi bir tehlike oluşturmaz.
Isırıkları çok nadirdir, çene yapıları insan derisine nüfuz edecek güçte değildir.
Tıbbi vaka veya toksik etki literatürde raporlanmamıştır.

Ekolojik Rol

Phyxelididae türleri nemli taş altı mikroekosistemlerinde önemli bir rol oynar.
Zararlı böcek ve akar popülasyonlarını dengelemede etkilidir.
Dağlık bölgelerdeki çöküntü habitatlarda biyolojik gösterge (bioindicator) türler arasında yer alır.
Ekosistemlerdeki nem ve sıcaklık değişimlerine hassastırlar; bu da çevresel değişimlerin izlenmesinde önemlidir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

Efsane: Phyxelididae sadece Afrika’da yaşar.
Gerçek: Familya esas olarak Afrika ve Madagaskar kökenlidir ama Avrasya’da (ör. Kafkasya) sınırlı temsilcileri vardır.
Efsane: Ağ kuran tüm örümcekler göz önünde yaşar.
Gerçek: Phyxelididae taş altı, kovuk, mağara benzeri karanlık alanları tercih eder.
Efsane: Bu familya zehirlidir.
Gerçek: Avlarını felç edecek düzeyde zehir üretir ama insanlar için tamamen zararsızdır.
Efsane: Türkiye’de bu türden örümcekler yoktur.
Gerçek: Şu anda resmi kayıt olmasa da, uygun habitatlar Türkiye’de mevcuttur. Olası varlık yüksek ihtimallidir.
Efsane: Nemli taş altlarında sadece akarlar ve kırkayaklar yaşar.
Gerçek: Bu mikrohabitatlarda birçok örümcek türü dahil olmak üzere çeşitli eklem bacaklılar da yaşar.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

World Spider Catalog (2025), Natural History Museum Bern
Griswold, C.E. (1990). Phylogeny and classification of Phyxelididae
Foelix, R.F. (2011). Biology of Spiders
Lehtinen, P.T. (1967). Classification of cribellate spiders and evolution of orb webs
Bayram, A. & Danışman, T. (Türkiye örümcek taksonomisi değerlendirmeleri)
Fotoğraf: https://en.wikipedia.org/wiki/Phyxelididae#/media/File:Vidole_capensis_1.jpg