Henüz bir bilgi Gekkonidae – Gekolar Familyası: Sistematik, Morfolojik ve Ekolojik Değerlendirme

1. Genel Tanım

Gekkonidae, Squamata (pulllular) takımı içinde yer alan ve çoğu gececi, tırmanıcı özelliklere sahip küçük–orta boylu sürüngenlerden oluşan bir familyadır. Yaklaşık 1000'den fazla tür ile dünya genelinde yaygın olan Gekolar, özellikle yapışkan parmak pedleri, kıvrak hareket kabiliyeti ve bazen sesli iletişim becerileriyle tanınır.

2. Sistematik Sınıflandırma

KategoriSınıflamaAlemAnimaliaŞubeChordataSınıfReptiliaTakımSquamataAlt TakımSauria (Lacertilia)FamilyaGekkonidae

3. Coğrafi Yayılım ve Türkiye’deki Temsilciler

Gekolar tropikal ve subtropikal iklimlerde yaygın olmakla birlikte sıcak ve kurak iklimlere de uyum sağlamıştır. Türkiye’de Gekkonidae familyasının 2 yerli türü bulunmaktadır:

Hemidactylus turcicus – Akdeniz Gekosu

• En yaygın türdür, ev içlerinde, duvarlarda yaşar.
• Geceleri aktif, böcekçil beslenir.
• Türkiye’nin tüm Akdeniz ve Ege kıyılarında yaygındır.

Mediodactylus kotschyi – Kotschy Gekosu

• Daha taşlık ve doğal kayalık alanları tercih eder.
• Karadeniz’in batısı dahil olmak üzere daha geniş yayılım gösterir.
• Kuyruk koparma yetisi yüksek; savunmada sık kullanılır.

4. Morfolojik Özellikler

ÖzellikAçıklamaParmak uçlarıLamelli yapılı yapışkan yüzeyler (tırmanmaya olanak tanır)KuyrukOtotomiye (koparmaya) yatkın; gerektiğinde yenilenebilirDeriHassas, ince, genellikle pullu ama yumuşakGözlerGöz kapağı yoktur; dillerini çıkararak gözlerini temizlerlerSes üretimiÇoğu tür kısa cıvıltılar ve klik sesleri çıkarabilirBoyutGenelde 4–15 cm arasında

5. Ekoloji ve Davranış

• Beslenme: Küçük böcekler, örümcekler, larvalar
• Aktivite: Gececi (nocturnal); yapay ışık etrafında yoğunlaşırlar
• Habitat: Kaya çatlakları, eski taş yapılar, ev duvarları
• İletişim: Vücut dili, sesli uyarı, kuyruk titretme ve ısırma gibi davranışsal repertuara sahiptirler
• Üreme: Yumurtlayarak çoğalırlar (genellikle 1–2 yumurta), dişi bireyler üreme yerlerine tekrar döner

6. Ekolojik Rol

• Sivrisinek, sinek, güve gibi haşereleri tüketerek biyolojik kontrol sağlarlar
• Özellikle ev çevresinde ve şehirde yaşayan türler, insan yerleşimlerine doğrudan uyum sağlamıştır
• Av olarak örümcek, küçük yılan ve yırtıcı kuşlara besin oluştururlar

7. Tehditler ve Koruma Durumu

Tehditler:

• Böcek ilaçları (dolaylı zehirlenme)
• Yapıların yıkılması / restorasyonla yaşam alanlarının bozulması
• Kedi gibi evcil hayvanlar tarafından avlanma
• Yanlış inanışlarla öldürülmeleri (“uğursuz” sayılma vb.)

Koruma:

• Türkiye’de Gekkonidae türleri koruma altındadır
• Doğa tahribatı dışında doğrudan tehdit altında değildir
• Biyoçeşitlilik açısından önemli yerel popülasyonlar (örneğin Datça, Kekova çevresi) izlenmektedir

8. Bilimsel Önemi ve Evrimsel Özellikler

• Mikro yapıdaki parmak pedleri, robotik yüzey tutunma teknolojilerine ilham kaynağıdır
• Çok yönlü evrim: Karasal, ağaçsıl, kaya sakini, insanla iç içe türler evrimleşmiştir
• Ses üretimi, sürüngenler arasında nadirdir; gekolar bu yönüyle ayrışır

Kaynakça

1. Rösler, H. (2000). Kommentierte Liste der rezent, subrezent und fossil bekannten Geckotaxa
2. Uetz, P. et al. (2024). Reptile Database
3. Tok, C.V. et al. (2009). Türkiye Sürüngenleri: Gekkonidae
4. IUCN Red List
5. Baran, İ. & Atatür, M.K. (1998). Türkiye Herpetofaunası

.